الترتب (هاشمی)

الترتب، تقریر بخشی از درس شیخ احمد سبط شیخ انصاری (متوفی 1416ق) به دست سید مرتضی هاشمی به زبان عربی است که در قالب یک جلد کتاب با موضوع اصول فقه، ارائه شده است. ترتب به معنای فعلیت یافتن واجب مهم در صورت انجام ندادن واجب اهم، در فرض تزاحم میان اهم و مهم است.

‏الترتب
پدیدآوران	هاشمي، مرتضي (مقرر) سبط شیخ انصاری، احمد (نويسنده)
ناشر	مکتبة الشيخ الانصاري
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	مجلد1: 1405ق,
موضوع	اصول فقه شيعه - قرن 14
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‏BP‎‏ ‎‏166‎‏/‎‏8‎‏ ‎‏/‎‏2‎‏ه‎‏4‎‏ت*
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

کتاب دارای مقدمه محقق، مقدمه مؤلف، محتوای مطالب در سه بخش (مطلب) و خاتمه است.

گزارش محتوا

محقق کتاب، در مقدمه‌اش می‌نویسد: این اثری ارزشمند از علم اصول فقه است که از مسئله ترتب در این علم بحث می‌کند و مشتمل بر تحقیقات عالیه و افکار مبتکر با عبارات موجز است. نویسنده در مقدمه‌اش می‌نویسد: کلام حول این کتاب، درباره ترتب است که جزء اهم مباحث مذکور ذیل مسئله «ضد» در کتاب‌های اصولیون متأخر (از زمان شیخ بهایی به‌ویژه معاصرین) است. قبل از ورود در مطالب و خاتمه، باید در مقدمه‌ای محل نزاع را مشخص کنیم. باید دانست که مراد از امر در مسئله ضد (که در اقتضایش از نهی اختلاف کرده‌اند) همان امر مضیق است. پس کلام درجایی است که مأمور به در آن مضیق است و حال اینکه ضد آن موسع است؛ و اگر هردو موسع یا مضیق باشند، اختلافی در مسئله وجود ندارد. پس سه صورت برای مسئله متصور است: اول اینکه هردو واجب موسع باشند: مانند نماز ظهر و نماز آیات در حالت سعه وقت در هردو. دوم اینکه هردو مضیق باشند: مانند ازاله نجاست از مسجد و نماز عصر در آخر وقتش. سوم اینکه یکی مضیق و دیگری موسع باشد: مانند ازاله نجاست از مسجد و نماز یومیه در حالت سعه وقتش. درباره مورد اول هیچ اشکالی در جواز تقدیم یکی بر دیگری نیست و اساساً این مسئله از مسئله بحث ضد خارج است و طبعاً به باب ترتب و تزاحم هم مربوط نخواهد بود. دومین صورت نیز از باب ضد و اقتضاء خارج بوده و داخل در بحث تزاحم است بلکه قدر متیقن از مسئله تزاحم همین مورد است؛ اما سومین صورت، محل بحث از مسئله ضد است.

نویسنده در مطلب اول به ترتب در کلام اصولیان متقدم از شیخ انصاری (متوفی 1281ق) اشاره کرده و معتقد است که محقق ثانی (محقق کرکی (متوفی 940ق)) بنیان‌گذار این تفکر و ایده بوده است.

در مطلب دوم به بررسی نظریه ترتب در کلام عالمان متأخر از شیخ انصاری پرداخته شده است. در این بخش نظر سید مجدد شیرازی (سید محمدحسن شیرازی (متوفی 1312ق)) را به معرض نمایش درآمده است.

نویسنده در مطلب سوم تحقیقی جامع در این مسئله با نقل نظرات متفاوت ارائه داده سپس در خاتمه مطالبی درباره حکم جاهل به قصر و تمام؛ و جهر و اخفات بیان نموده است

وضعیت کتاب

صفحه 5 کتاب، حاوی رونوشتی از متن تأییدیه شیخ احمد، بر تقریرات سید مرتضی هاشمی بر درسش است. ارجاعات کتاب در پاورقی ذکر شده و پاورقی‌ها علاوه بر ذکر ارجاعات، حاوی مطالبی در توضیح محتوای مطالب هستند. در برخی موارد شاهدیم که پاورقی‌ها در دو سطح مطرح شده است مانند صفحه 29 کتاب یا 25 و 26. فهرست مختصری از مطالب در انتهای کتاب آمده است و پیش از آن، در عبارت پایانی کتاب آمده: «کتبه العبد المذنب المفتقر الی رحمة ربه الغنی السید مرتضی الهاشمی فی 24 شعبان المعظم سنة 1405 هجریة علی مهاجرها آلاف ثناء و تحیة».

منابع مقاله

مقدمه‌ها و متن کتاب.