معالم المدرستين
معالم المدرستين، نوشته علامه سيد مرتضى عسكرى، كتابى است كلامى به زبان عربى كه با هدف تقريب و اتحاد بين امت اسلامى نگاشته شده است.
| معالم المدرستین | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عسکری، مرتضی (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | بحوث المدرستین في الصحابة و الإمامة |
| ناشر | مؤسسة البعثة، مرکز الطباعة و النشر |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1412 ق یا 1992 م |
| چاپ | 4 |
| موضوع | اجتهاد و تقلید - احادیث
امامت - احادیث اهل سنت - دفاعیه‌ها و ردیه‌ها خلافت - احادیث شیعه - دفاعیه‌ها و ردیه‌ها صحابه - احادیث عدالت (حدیث) |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | BP 141/5 /الف8ع5 1371 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب حاضر؛ مشتمل بر برخى مباحث مقدماتى و پنج مبحث اصلى می‌باشد. عناوين مباحث اصلى كتاب بدين شرح است:
البحث الاول: بحوث المدرستين حول الصحبة و الصحابة.
البحث الثاني: بحوث المدرستين في الامامة.
البحث الثالث: مصادر الشريعة الإسلامية لدى المدرستين.
البحث الرابع: قيام الإمام الحسين(ع) ضدّ الإنحراف عن سنّة رسول‌اللّه(ص) بسبب الاجتهاد و العمل بالرأي.
البحث الخامس إعادة ائمّة أهل‌البيت(ع) سنة الرسول(ص) إلى المجتمع بعد قيام الامام الحسين(ع).
ذيل هر يك از اين مباحث پنج گانه نيز فصول متعددى قرار گرفته است.
گزارش محتوا
مؤلف بر اين باور است كه به مفاد آيه «فَاِن تنازَعْتُم فى شَىْءٍ فَردُّوهُ اِلَى اللهِ و الرَّسُولِ؛ اگر در چيزى نزاع و ستيز كرديد، [حكم] آن را به خدا و رسول باگردانيد»، مسلمانان بايد در مسائل اختلافى به كتاب و سنت بازگردند و كلام خدا و رسولش را ميزان اعمال خويش گيرند و كردار خود را با آن بسنجند. از اين‌رو علامه اين كتاب را براى آن كه راهى به سوى اتحاد اسلامی‌باشد، نگاشته است؛ چه اين كه بسيارى از اختلافات و نزاع‌هاى مذهبى به سبب عدم شناخت درست قرآن و سنت شكل گرفته است؛ از سوى ديگر برخى از نزاع‌هاى بين‌المذاهبى بر اثر عدم شناخت صحيح سخن و اعتقادات طرف مقابل شكل گرفته است. علامه كوشيده موضوعات مهم اعتقادى را در مكتب اهل‌بيت(ع) و نيز مكتب خلفا در اين كتاب بار شناساند. از اين‌رو كتاب معالم المدرستين سرآغاز خوبى بر بررسى‌هاى تطبيقى كلام شيعه و اهل سنّت خواهد بود.
در اين كتاب نخست مباحثى براى ايجاد آمادگى در منشأ اختلاف بين دو مكتب ذكر شده و سپس مصادر و مدارک شريعت اسلامى در دو مكتب و راه‌هاى وصول به آن گردآمده است. بخش دوم خود به بخش‌هايى درباره صحابه، امامت و خلافت و قرآن و سنت در دو مكتب تقسيم مى‌شود.
علامه عسكرى، نخست به سفرهاى خود اشاره مى‌كند و اين كه در آن سفرها عقايدى در بين مردم مشاهده كرده كه بر اثر فهم نادرست مباحث كلامى بوده و گاه اين فهم نادرست باعث تهمت زدن به طرف مقابل شده است. سپس وارد بحث صفات خدا مى‌شود. اين بحث كه از مباحث جنجال بر انگيز كلامى است، متكلمين را به آراى متشتت فراوانى كشانده است؛ دليل آن هم اين است كه بسيارى از آيات و روايات مربوط به آن، شايسته تأويل است؛ در اين تأويل و توجيه، هر يك از عالمان دو مكتب ديدگاه خاصّى را برگزيده‌اند و به نفى ديدگاه طرف مقابل پرداخته‌اند. اين بخش كتاب دورنماى شگفتى از اين اختلافات را نشان مى‌دهد. در بحث اختلاف در صفات انبيا، نویسنده كوشيده منشأ را شناسايى كند. اين بحث خود شاخه‌هاى فراوان دارد. نخست، بحث تبرک جستن به آثار پيامبران است - تبرّك به آب دهان، وضو، مو، قبر و جاى دست پيامبر سيره مسلمانان صدر اسلام بوده است و در جواز فهقى و نگرش كلامى مباحث فراوانى به وجود آورده است.
آيا پيامبر(ص) را مى‌توان شفيع قرار داد؟ آيا مى‌توان به رسول خدا(ص) پيش از خلقت او، در حال حيات او يا پس از وفات او توسّل پيدا كرد؟ اين مباحث نيز اختلافات فراوانى برانگيخته است تا آنجا كه گروه افراطى وهابيان، قائل به حرمت اين كار و كافر شدن فرد شده‌اند! بررسى روايات مربوط به اين موضوع از مباحث جدّى اين كتاب است. همين گونه است بحث درباره بازسازى قبور پيامبران و اولياى خدا و عبادت كردن در آن‌ها و همين‌گونه است بحث درباره جواز گريه بر آن‌ها. علامه عسكرى در اين بخش به گريه پيامبر بر فرزندش ابراهيم و بر نوه‌اش، بر عمويش حمزه و بر مزار مادرش و نيز سخنان آن حضرت در تعيين مقدار گريه و حدود آن پرداخته و روايات فراوانى را گردآورده است. نيز نویسنده به مبحث مالكيت و حاكميت و خالقيت پروردگار اشاره مى‌كند؛ همان مبحثى كه در فقه، عرفان، فلسفه و كلام آراى فراوانى را پديد آورده و گاه باعث صدور حكم تكفير براى طرف مقابل شده است.
اين‌كه صحابى به چه كسى اطلاق مى‌شود و نيز آيا صحابه عدالت داشته‌اند يا نه، از مباحث جدى و سرچشمه بسيارى از اختلاف نظرها در كلام شيعى و اهل سنت بوده است. مسأله عدالت صحابه از مهم‌ترين مستندات اهل سنت در اثبات خلافت خلفا بوده كه شيعه آن را به‌طور تام و كامل نمى‌پذيرد، هر چند در بخش‌هايى ديدگاه اهل سنت را قبول مى‌كند؛ ولى آن را دليل بر خلافت آن‌ها نمى‌داند.
ذكر بحث سقيفه و شرح كامل ماجراى آن و ديدگاه‌هاى مختلف مهاجر و انصار و ميزان و دوره خلافت خلفا، صفحاتى از كتاب را به خود اختصاص داده است. علامه، استدلال به شورا، استدلال به بيعت و استدلال به عمل صحابه را به طور كامل نقد و بررسى مى‌كند. او مى‌كوشد با تشريح مصطلحات بحث خلافت و امامت - مانند شورا، بيعت، خليفةالله و اميرالمؤمنين - از ميان كتب لغت و تاريخ، محل اصلى بحث را مشخص كند.
نویسنده، ديدگاه مكتب اهل‌بيت درباره امامت را به خوبى تبيين مى‌كند و نصوص رسول خدا(ص) در تعيين ولىّ امر بعد از خود را به خوبى باز مى‌كاود و به مفهوم وصيت در بين امت‌هاى پيشين و در احاديث صحابه و تابعين به طور تفصيلى مى‌پردازد و آنگاه ديدگاه مكتب خلفا در اين موارد را بررسى مى‌كند. او به سير تاريخى انكار وصيت رسول خدا(ص) مى‌پردازد و در اين باره شواهد خوبى ارائه مى‌دهد.
بازخوانى حديث ثقلين در حجةالوداع و غدير خم و نيز حديث تعداد امامان از مباحث جذاب اين كتاب است.
علامه در پايان كتاب در قالب فصلى فشرده بحث خلافت و امامت در دو مكتب را بيان مى‌دارد و چشم‌اندازى از بحث‌هاى گذشته در ذهن خواننده ايجاد مى‌كند.
ويژگى‌ها
كتاب معالم المدرستين، با توجه به ادلّه استوار و تسلط نویسنده بر منابع مختلف شيعه و اهل سنت، از كتبى است كه بسيار زود محبوب عالمان شيع و سنى شد و جاى خويش را باز كرد. معالم المدرستين نشان داد كه چنانچه نویسنده و پژوهشگر منصفانه قضاوت كند و با تسلّط كافى بر منابع سخن بگويد، مى‌تواند راه حقيقى تقريب مذاهب را باز كند. نيز معالم المدرستين نشان داد كه مى‌توان با لحنى منطقى به دور از تهمت و آزار، حقايق را بازگفت و انديشه بين‌المذاهبى و گفت‌وگوى مذاهب را تكامل بخشيد و اين، هنر علامه عسكرى بود.
نسخه شناسى
نسخه حاضر در برنامه در قطع وزيرى با جلد شوميز در سه جلد(ج اول 616 صفحه، ج دوم 404 صفحه و ج سوم 434صفحه) براى بار چهارم در سال 1412ق 1992م، توسط انتشارات مؤسسه بعثت، تهران منتشر شده است.
منابع مقاله
- راهى به سوى گفتگوى مذاهب، بازخوانى كتاب معالم المدرستين، حوزه نت.
- مقدمه مؤلف.