داعی قرمطی، عبدان
داعی قرمطی عبدان، یکى از مشهورترین داعیان نخستین قرمطى، با نام «عبدان بن ربیط» است. او از بارزترین داعیان اسماعیلیه و معروف‌ترین آنها به‌لحاظ علم و فلسفه بوده است. عبدان در سال 286 به دست طرف‌داران عبیدالله مهدی فاطمی به قتل رسید.
حمدان و عبدان داعیان قرمطی
قَرمَطیان یا قَرامطه، یکی از شاخه‌های فرقه مذهبی اسماعیلیه است. پیروان این فرقه به مهدویت محمد بن اسماعیل اعتقاد داشتند و از پذیرش ادعای امامت خلفای فاطمی سر باز زدند. مؤسس این فرقه در آغاز یکی از داعیان دعوت اسماعیلی بود که فعالیت تبلیغی خود را در عراق به سال ۲۶۱ق، آشکار کرد و مبلغانی به سرزمین‌های مختلف فرستاد. بیشتر گزارش‌های تاریخی، ریشه پیدایش قرامطه را به فعالیت‌های یکی از داعیان و پیروان اسماعیلیه به نام حمدان بن اشعث، مشهور به قرمط نسبت می‌دهند. حمدان، داعیان و یارانی را به مناطق مختلف فرستاد.
دستیار اصلى حمدان و یکى از مشهورترین داعیان نخستین قرمطى، شوهر خواهر یا برادرزنش عبدان بن ربیط بود. حمدان و عبدان، کار تبلیغ در بحرین را به ابوسعید جنابى سپردند. عبدان همچنین زَکرویه بن مَهْرَویه را به‌عنوان داعى غرب ایران منصوب کرد[۱].
بنابراین تمام آنچه درباره عبدان می‌دانیم آن است که انتساب این داعی به دعوت اسماعیلیه توسط حمدان بن اشعث معروف به «قرمط» کامل می‌شود. همچنین درباره او می‌دانیم که با خواهر حمدان ازدواج کرد. او از بارزترین داعیان اسماعیلیه و معروف‌ترین آنها به‌لحاظ علم و فلسفه بوده است. او در نهایت به دست «زکرویه بن مهرویه» به قتل رسید[۲].
وفات
در سال ۲۸۶ق، هنگامی که عبیدالله مهدی به رهبری مرکزی فاطمیان رسید و ادعای امامت کرد، حمدان به او اعتراض کرد و امامت او را انکار نمود و به این ترتیب از وفاداران به عبیدالله که بعدها در مصر حکومت فاطمیان را پایه‌ریزی کردند، جدا شد. حمدان مدتی بعد ناپدید گردید و عبدان نیز به دست طرف‌داران عبیدالله به قتل رسید[۳].
آثار
شجرة اليقين (کتاب فلسفی مهمی مشتمل بر رموز و اصطلاحات و اعداد پیچیده‌ای است که فهم و درک آن تنها برای متخصصین میسر است. نویسنده به تعدادی از کتاب‌های داعیان قرمطی مانند: البيان، البرهان، الميزان و الحاصل و المحصول استناد کرده است. تمامی این کتاب‌ها مفقود شده و در شمار کتب معروف اسماعیلیه نیامده است)[۴].
پانویس
منابع مقاله
- ویکی‌شیعه، دانشنامه مجازی مکتب اهل‌بیت(ع)، صفحه قرمطیان، به آدرس اینترنتی:
- رضازاده لنگرودی، رضا، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، زیر نظر دکتر غلامعلی حداد عادل، جلد 14، چاپ اول، تهران، 1389.
- تامر، عارف، مقدمه بر «شجرة اليقين»، نوشته داعی قرمطی عبدان، بیروت، منشورات دارالآفاق الجديدة، الطبعة الأولی، 1402ق/1982م.