الفرائض البهائية
الفرائض البهائية ، تألیف بهاء‌الدين محمد بن حسین عاملى حارثى، شيخ بهایى (م 1030 ق).
| الفرایض البهاییه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شیخ بهایی، محمد بن حسین (نویسنده) |
| ناشر | بصيرتی |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1398 ق |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
اين نوشتۀ مختصر، باب سوّم از منهج چهارم كتاب الإرث الحبل المتين است كه به گفتۀ مؤلف قسمت مهمى است كه قبل از ورود به فروعات بحث ارث و بررسى روايات آن لازم و ضرورى است ذكر شود تا بررسى روايات با آگاهى و آشنايى بيشترى انجام شود.
علت تأليف
وى در بيان علت تدوين آن در صفحۀ 264 مى‌نويسد:
أذكر فيها قبل الشروع في نقل الأحاديث إشارة وجيرة إلى جمل مهمّة لا بد لفرار الخوض في هذا الفن من إتقانها ليصير على بصيرة من أمره.
از آنجايى كه اين نوشته بسيار مختصر و موجز نوشته شده است مؤلف آن را حاشيه زده است كه در اطراف متن آن در زمان زندگى وى با لفظ «منه مد ظله» نوشته شده است.
تاريخ تأليف
با توجه به نسخه‌اى از كتاب كه مربوط به سال 1012ق است و در الذريعة149/16 به آن اشاره شده است اين كتاب قبل از سال 1012ق پایان يافته است.
گزارش محتوا
این رساله مختصر از چهار بخش تشکیل شده است؛ مولف در ابتدا، وارثین و سهم هر یک از آنان را ذکر می‌نماید. ایشان با توجه به آیات ارث در قرآن کریم، فروض شش گانه (سهم الارث هر دسته) این بحث که شامل «نصف»، «ربع»، «ثمن»، «ثلثان»، «ثلث» و «سدس» می‌شود را بیان کرده است و سپس وارثین هر قسم را نام می‌برد.
در ادامه، نسبت‌های چهارگانه تساوی، تباین، تداخل و توافق در بحث ارث را توضیح داده و سپس اقسام کسر و چگونگی قسمت فرایض متکسره را بیان می‌نماید.
اين كتاب به سبک فقه رساله‌اى نوشته شده است و نظريات و اقوال فقها ذكر نشده است. كتاب داراى جدول‌هایى است كه مؤلف گاهى به آنها اشاره نموده است.
مثلاًدر صفحۀ 266 مى‌نويسد: هذا الجدول كاف في توضيح هذا الإجمال. و يا در صفحۀ 267 مى‌نويسد: فإذا ظهر رموز مرجع في هذا الجدول سهل لك رموز المربعات.
علاوه بر اين نوشتۀ مختصر، وى داراى كتاب‌هاى ديگرى به نام «الميراث» و «شرح الفرائض النصيرية» است كه در آنها مباحث ارث مفصلا مطرح شده است و در الذريعة448/1 و مقدمه‌اى بر فقه شيعه صفحۀ 227 به آنها اشاره شده است.
اين نوشته توسط محيى‌الدين بن عبداللطيف جامعى عاملى از علماى قرن يازدهم شرح زده شده. (مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص227).
در الذريعة ج 379/13 نيز به شرح مزجى اشاره شده كه مؤلف آن مشخص نيست، صاحب الذريعة دربارۀ آن در ج 379/13، ج 148/16 مى‌نويسد:
استقل بالتدوين في عصر مصنفه الشيخ البهائي، هذا الجزء مما خرج منه متفرقا و نسخة هذا الجزء المستقلة المكتوبة في عصر المؤلف عليها إملاءات و حواشي رمزها منه مد ظله.