افشار، حسنعلی‌

حسنعلی خان افشار (زنده در 1271ق)، پیشخدمت مخصوص ناصرالدین شاه و صاحب کتاب «سفرنامه لرستان و خوزستان».

حسنعلی خان افشار

نام	حسنعلی خان افشار
نام‎های دیگر
نام پدر
متولد
محل تولد
رحلت
اساتید	[[ | ]] [[ | ]]؛
برخی آثار	[[ ]] [[ ]]
کد مؤلف	AUTHORCODE05124AUTHORCODE

جایگاه اجتماعی

حسنعلی خان افشار، صاحب کتاب «سفرنامه لرستان و خوزستان»، از پیشخدمتان خاصه ناصرالدین شاه بود، اما با وجود چنین مقامی، از زندگی و آغاز و انجام کارش، گزارش روشنی در دست نیست؛ ازاین‌رو اگر او را بس گمنام بپنداریم، به‌گزاف سخن نرانده‌ایم؛ چراکه در ارزش چنین مقامی نوشته‌اند: «از مشاغل نسبتا محترم بشمار می‌آید. این کار، نردبان ریاست‌های بزرگ و حکومت‌های ایالات و ولایات و حتی صدارت هم می‌شد... در زمان ناصرالدین شاه... جنبه عنوان پیدا کرد، به درجه‌ای که شاهزاده‌ها هم به این کار، رغبت زیادی نشان می‌دادند». بااین‌همه، در صفحه ظهر دست‌نویس کتاب او، یادداشتی به چشم می‌خورد که به‌احتمال، از آن ناصرالدین شاه باشد که سفرنامه را دیده است: «این کتاب را حسنعلی خان افشار پیشخدمت که مأمور بردن خلعت لرستان و خوزستان بود، حسب‌الحکم به رسم روزنامه‌نویسی نوشته است. پربر ننوشته است. به‌قدر وسع خیال خودش نوشته است. صورت شهر دزفول را هم کشیده، اما در عکاسی چندان سررشته ندارد. زبان انگلیسی را هم می‌گوید خوب حرف می‌زنم، اما من تجربه کرده‌ام یک قدری می‌تواند تکلم نماید. دهنش بوی زیادی می‌دهد. رنگش هم مایل به صفرایی است. بینی بسیار بزرگی دارد. ابروی سیاهی، پرپشم، چشم‌های دریده درشت دارد. لباس نظامی می‌پوشد. ریشش را می‌تراشد، اما سبیل دارد. قدش هم نه کوتاه است نه بلند. خلاصه امروز در روز چهارشنبه 12 ماه جمادی‌الاول است، سال 1266. این کتاب را در توی باغ دیوان‌خانه... به ‌حضور آورد».

آن‌گونه که برمی‌آید، حسنعلی خان گرچه به‌احتمال از خاندان افشارهای قاسم‌لوی ارومی می‌باشد، اما شخص پرنفوذی در دربار نبوده است؛ ازاین‌رو، گزارش‌های مربوط به او پراکنده و بسیار کوتاه است. چنان‌که در روزنامه «وقایع اتفاقیه» به همکاری او با فرج‌الله خان افشار، پسر عسگر خان افشار ارومی که در دارالخلافه برای مرگ پدرش مجلس ترحیم برپا کرده بود، اشاره شده است و در «المنتظم» می‌خوانیم که به سال 1270ق، «سرپرستی ایل شکاک ارومی را به حسنعلی خان پیشخدمت خاص، واگذار فرمودند». همچنین در همین گزارش از برگزیدنش به سرهنگی فوج اردبیل و مشکین و سفرش به دیار آذربایجان در 1271ق، اشاره شده است.

آثار

وی نویسنده کتاب «سفرنامه لرستان و خوزستان» است. سبک نگارش کتاب وی، با اینکه پیرو ویژگی‌های زمان خود است، از شخصیت نویسنده نیز سخت تأثیر پذیرفته است: بی‌بهرگی نویسنده از دانش بالا و وابستگی‌اش به گروهی ویژه، همچنین پیشینه خانوادگی او که از افشارهای ارومی می‌باشد، نثری را پدید آورده است که گذشته از جمله‌های سست و گاه غیر دستورى آن، تا حدودی تلگرافی و با توجه به موقعیت‌های گفتاری، شغلی و ویژگی‌های گویشی پدیدآورنده آن، نزدیک به زبان گفتارى است .

منابع مقاله

دالوند، حمیدرضا «سرآغاز سخن»، آغاز کتاب «سفرنامه لرستان و خوزستان»، اثر حسنعلی خان، افشار، تصحیح و پژوهش: حمیدرضا دالوند، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1382.