ناصر کبیر، حسن بن علی
حسن بن علی (230-304ق)، مشهور به «ناصر کبیر» و «ناصر اطروش»، از نوادگان امام سجاد(ع) و از فقها، متکلمین، علما، حاکمان و شعرای توانمند در قرن سوم هجری و یکی از شخصیت‌‌های نامور و اثرگذار در میان مسلمانان و به‌ویژه شیعیان است.
| نام | حسن بن علی |
|---|---|
| نام‌های دیگر | |
| نام پدر | علی |
| متولد | 230ق |
| محل تولد | مدینه |
| رحلت | 304ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | البساط |
| کد مؤلف | AUTHORCODE22260AUTHORCODE |
ولادت و نسب
ناصر کبیر، از مادری خراسانی‌تبار، در سال 230ق، در مدینه زاده شده است.
جد اعلای وی، عمر اشرف، برادر ابوینی زید شهید است[۱].
دوران کودکی و نوجوانی
از دوران کودکی و نوجوانی ناصر، چیزی دانسته نیست، ولی در منابع، از حضورش در عراق و آنگاه از ورود وی به طبرستان در عصر حکمرانی داعی کبیر، حسن بن زید (٢٥٠-٢٧٠ق)، سخن به میان آمده است[۲].
حضور در طبرستان
وی در طبرستان، نزد داعی حسن بن زید (متوفی ٢٧٠ق) و برادرش محمد بن زید (متوفی ٢٨٧ق) به سر می‌برده است. اگرچه او مورد تکریم برادران داعی قرار داشته، اما هیچ‌گاه مسئولیت سیاسی‌ای را از سوی آن دو نپذیرفت[۳].
ناصر، بعد از کشته شدن محمد بن زید در جنگ با سامانیان، به‌سوی نواحی هم‌جوار طبرستان متواری شد و سرانجام به دعوت فرمانروای دیلم، به آن سو روانه گردید و به مدت چهارده سال در آن سرزمین که هنوز مردمش مسلمان نشده بودند، به تبلیغ اسلام پرداخت که جمع بی‌شماری از دیلمیان با تلاش‌های وی به اسلام گرویدند. او با اقدامات فرهنگی - دینی، از قبیل ساختن مساجد و حتی تغییر نام‌های نومسلمانان به اسامی اسلامی، در گسترش اسلام در منطقه گیلان و دیلمان گام‌های اساسی برداشت[۴].
حکومت بر طبرستان
ناصر پس از نهادینه‌سازی اسلام در میان مردمان گیل و دیلم، به کمک آنان به‌سوی طبرستان لشکر کشید و حاکمان سامانی را از آن دیار بیرون کرد و آمل را پایتخت خویش ساخت و بیش از سه سال (٣٠١-٣٠٤ق) به‌طور رسمی بر منطقه طبرستان و گیلان حکومت کرد[۵].
دوران حکمرانی وی، یکی از مقاطع درخشان حکومت‌داری اسلامی بشمار می‌رود. ناصر برای گسترش عدالت در جامعه تحت فرمانش، تلاش فراوانی انجام داد. وی برای نظام‌سازی یک جامعه مطلوب و پیشرفته، اساس‌نامه‌ای را تألیف کرد که امروزه با عنوان «كتاب الاحتساب» در دسترس است[۶].
جایگاه علمی
ناصر کبیر، علاوه بر جایگاه سیاسی - اجتماعی، از جایگاه والای علمی در میان عالمان و فرهیختگان اسلامی برخوردار بوده است. مکانت علمی ناصر، در نزد دانشمندان اسلامی مورد توجه بوده است و ازاین‌رو، بسیاری از نویسندگان، از فضل و دانایی او سخن به میان آورده، او را ستوده‌اند[۷].
وی در علوم مختلفی چون: فقه، حدیث، ادبیات، شعر، کلام و انساب صاحب‌نظر بوده و در این موضوعات، کتاب‌های قابل توجهی را تألیف کرده است[۸].
مکتب ناصریه
مکتب کلامی و فقهی ناصر کبیر که به «ناصریه» اشتهار داشته، قرون متمادی در منطقه گیلان و دیلمان، دارای پیروانی بوده است و با کوشش و همت علمای پیرو آن، حدود هفتصد سال در گیلان و دیلمان پایدار ماند و سرانجام در قرن دهم تحت تأثیر دولت صفویه، مذهب امامیه جایگزین مذهب زیدیه ناصریه گردید[۹].
مذهب ناصر
درباره مذهب ناصر کبیر، دیدگاه‌های مختلفی در بین برخی نویسندگان فرق اسلامی وجود دارد؛ جمع بسیاری از نویسندگان با گرایش‌های مختلف مذهبی، او را فردی زیدی و بعضی نیز او را امامی‌مذهب معرفی کرده‌اند[۱۰].
وفات
وی در سال ٣٠٤ق، در سن ٧٤ سالگی، در شهر آمل درگذشت[۱۱].
آثار
- الاحتساب؛
- البساط؛
و...
پانویس
منابع مقاله
موسوی‌نژاد، سید علی؛ موسوی تنیانی، سید اکبر «بررسی انتقادی دیدگاه‌ها درباره مذهب ناصر کبیر و خاندان او»، پایگاه مجلات تخصصی نور، تاریخ اسلام، تابستان 1394، شماره 62 (از صفحه 55 تا 86)، به آدرس: http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1096293