إعراب القراءات السبع و عللها

اعراب القراءات السبع و عللها

نام کتاب	اعراب القراءات السبع و عللها
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	ابن‌خالویه، حسین بن احمد (نويسنده)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏75‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏الف‎‏6
موضوع	قرآن - اعراب قرآن - قرائت
ناشر	مکتبة الخانجي
مکان نشر	قاهره - مصر
سال نشر	1413 هـ.ق یا 1992 م
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE11070AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

«إعراب القرائات السبع و عللها»، اثر ابوعبدالله حسين بن احمد بن خالويه همدانى نحوى شافعى (متوفاى 370ق) است كه در آن، قرائت‌هاى هفت‌گانه آيات قرآن كريم را با رعايت ترتيب از آغاز تا انجام شرح داده و علت‌هاى ادبى آن را توضيح داده و البته گاه وارد بحث‌هاى تفسيرى نيز شده و به اظهار نظر در اين مسائل پرداخته است.

اين اثر به زبان عربى نوشته شده و آن را آقاى دكتر عبدالرحمن بن سليمان عثيمين تصحيح كرده و با افزودن مقدمه‌اى عالمانه منتشر كرده است. مصحح، نويسنده را سنى شافعى همراه با گرايش‌هاى شيعى به‌خاطر تأثيرپذيرى از استادان شيعى خودش دانسته است.

با صرف نظر از گرايش مذهبى نويسنده، كتاب حاضر از منظر علمى و ادبى با توجه به تخصص نويسنده در زمينه ادبيات و نحو، در باب علوم و معارف قرآن و قرائت‌هاى هفت‌گانه مقامى رفيع و ارزنده دارد.

ساختار

كتاب حاضر از مقدمه مصحح و مقدمه نويسنده و متن اصلى كتاب (شامل بيان علل اعراب قرائات سبع به ترتيب از آغاز قرآن تا پايان) تشكيل شده است. زبان و ادبيات متن اصلى، زبان عربى به‌صورت قديمى همراه با اصطلاحات رايج در علوم ادبى مانند لغت، صرف و نحو... است؛ پس كتاب حاضر براى آشنايان با علوم اسلامى و اديبان و پژوهشگران علوم و معارف قرآن كريم نوشته شده است. روش نويسنده بر محور بحث و بررسى‌ها و تحليل‌هاى ادبى و لغوى و صرفى و نحوى شكل گرفته است.

گزارش محتوا

مصحح در مقدمه‌اش - كه در تاريخ 1411/4/14ق، در مكه مكرمه نوشته - تأكيد كرده است: «باآنكه نويسنده كتاب، مشهور و از متقدمان است و در زمينه لغت و نحو از سرآمدان بشمار مى‌رود و كتابش در زمينه پژوهش‌هاى قرآنى ارزش علمى بالايى دارد و دانشمندان روزگار ما با كتاب‌هايى كه از او چاپ شده، مانند «إعراب ثلاثين سورة» و «مختصر الشواذّ» و «ليس» و... وى و ارزش علمى آثارش را شناخته‌اند، ولى تاكنون نديده‌ام كه كسى به تصحيح كتاب «إعراب القرائات السبع و عللها» بپردازد. شايد اين مطلب به اين جهت است كه نام اين كتاب به‌صورت «القرائات» در فهرست نسخه‌هاى خطى آمده و به همين نام شهره شده است و جز عده معدودى نمى‌دانند كه در اين كتاب چه مطالبى هست و تعليل قرائت‌هاى هفت‌گانه در آن نوشته شده است و نكته مهم‌تر اينكه در اين كتاب در تصوير نسخه خطى آن كه تنها نسخه خطى موجود است، نقصان‌ها و افتادگى‌هاى متعددى وجود دارد كه در مجموع، حدود يك‌چهارم كتاب را تشكيل مى‌دهد و همين مطلب انسان را در مورد تصحيح كتاب، به ترديد مى‌اندازد. من كتاب ابن خالويه را بيش از ده سال است كه مى‌شناسم و هر زمان كه آن را مى‌خواندم و به اين خلل و آسيب‌ها مى‌رسيدم، متوقف مى‌شدم و نمى‌توانستم به تصحيح بپردازم و مدتى كتاب در بوته فراموشى ماند؛ تاآنكه خداى تعالى اراده كرد كه من به زيارت كتابخانه «مراد ملا» در تركيه در تابستان سال 1406ق، موفق شوم و اصل كتاب را هم ديدم و معلوم شد كه نقصان، نه‌تنها در تصوير، بلكه در اصل كتاب هم هست و با شيخ استاد محمود محمد شاكر درباره اين موضوع صحبت كردم و ايشان مرا بسيار تشويق كرد و قانعم ساخت كه اين كتاب را باآنكه نقصان هم دارد تصحيح و منتشر كنم...» .

همچنين مصحح در بحثى تحت عنوان «ظاهرة التشيع عند ابن خالويه و هل كان شيعياً» به بررسى مذهب نويسنده و سنى يا شيعى بودن وى پرداخته و بعد از بررسى ادله و نقد آن به اين نتيجه رسيده است كه وى شيعه نبوده است . البته نظر مصحح، جاى تأمل و بررسى بيشتر دارد.

نويسنده كتاب در مقدمه‌اش كه زمان و مكان و مشخصات نگارش آن را معين نكرده - يادآور شده است: «اين كتابى است كه در آن، اعراب قرائات اهالى شهرهاى مكه، مدينه، بصره، كوفه و شام را شرح داده‌ام و از اين مطلب به مباحث مرتبط با اعراب مانند مشكلات اعرابى و تفسير و غريب و حروف با قرائات شاذّ و نادر نپرداخته‌ام؛ زيرا در اين موضوعات، كتابى جداگانه و جامع آماده كردم و فقط به اين جهت اين انتخاب را انجام دادم كه جوينده به‌زودى سود ببرد و براى دانشمند نيز يادآورى باشد و براى هركه بخواهد، حفظش آسان گردد؛ إن‌شاءالله...» . سپس نويسنده به بيان توضيحاتى در مورد پيشوايان قرائت در هريك از شهرهاى مذكور پرداخته و نيز به اين پرسش پاسخ داده است كه آيا قرآن با يك قرائت نازل شده و يا با قرائت‌هاى گوناگون (هفت‌گانه) و... .

نويسنده گاه وارد بحث‌هاى تفسيرى شده و به اظهار نظر در اين مسائل پرداخته است؛ از جمله در مورد آيه «ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعيمِ» چنين نوشته است: در مورد آن نعمت مورد سؤال، ده قول است كه بهترينش اين است كه از ولايت على بن ابى‌طالب (رضى‌الله‌عنه) پرسيده مى‌شود. مصحح در اينجا پاورقى نوشته و اين مطلب را نپذيرفته و افزوده است كه اين گرايش به تشيع كه به‌صورت آشكار در او ديده مى‌شود، به خاطر اين است كه مى خواهد با استادان شيعى خودش مجامله و خوش‌زبانى كرده باشد و در مورد نويسنده (ابن خالويه) من معتقد به تشيع او نيستم، بلكه او از سنيانى است كه با شيعه مجامله مى‌كرده است... ؛ ولى به نظر مى‌رسد كه بيان مصحح، صحيح نيست و تكلف‌آميز است.

وضعيت كتاب

براى كتاب حاضر، فهرست‌هاى فنى (شامل آيات، احاديث و آثار، شعر، انصاف الابيات، رجز، امثال، كلام عرب و امثال نحويان، مواضع و بلدان، قبائل و جماعات، اعلام، شعرا، لغت، كتب مذكور در متن) و همچنين منابع كتاب ، تنظيم شده، ولى متأسفانه فهرست مطالب نيامده است.

مصحح، اين كتاب را به‌صورت مستند و با ذكر منابع منتشر كرده و ارجاعاتش را به‌صورت پاورقى در پايان هر صفحه آورده است. اين پاورقى‌ها به‌طور غالب، استنادى و ارجاعى است و گاه در آن نام و نشان آيات و سوره‌ها مشخص شده و گاهى پاورقى‌هاى توضيحى آورده است و گاه شاعر ابيات مورد استفاده در متن را مشخص كرده و منابع اين بحث را آورده است .

آنچه در پايان جلد اول كتاب آمده به اين عبارت كه بنده خدا ابوالقاسم احمد بن فراج بن سرو بن ابهرى از تحرير اين كتاب در نيمه شوال سال 600ق، فراغت حاصل كرد و نيز آنچه در پايان جلد دوم كتاب آمده به اين مضمون كه صديق بن عمر بن محمد بن حسين در روز شنبه در وقت نماز در آخر ماه ذى‌القعده از سال 600ق، نوشتن كتاب را به پايان برد ، مربوط به نويسنده نيست و كلام كاتبان نسخه خطى است. مصحح، نواقص و افتادگى‌هاى نسخه خطى كتاب حاضر را كه حدود صد صفحه است، تحت عنوان «خروم النسخة»، با ذكر آيات و سور مورد نظر مشخص كرده است .

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.

پیوندها

مطالعه کتاب اعراب القراءات السبع و عللها در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور