ابن ضیاء، محمد بن احمد
ولادت
اِبْنِ ضياء ابوالبقا محمد بن احمد بن محمد عمرى قرشى، ملقب به بهاءالدين (789-854ق)، فقيه حنفى. خاندان وى در اصل در صاغان (روستايى در مرو) مى‌زيسته‌اند، ليكن تولد و زندگى او در مكه بوده است.
کسب علم و دانش
وى تحصيل علم را در زادگاهش آغاز كرد و از محضر درس علماى آن ديار همچون پدرش و نيز احمد بن ابى الفضل نويرى، على بن احمد نويرى، ابن صديق و زين‌الدين مراغى بهره برد. او سفرهاى متعددى به قاهره كرد و در مجلس درس جمال الدين حنبلى، شمس الدين زرايبى و ديگران حاضر شد. نحو را از شمس الدين معيد، معانى و بيان و اصول را از عزالدين ابن جماعه، نجم الدين سكاكينى، نجم الدين واعظى و شهاب الدين احمد غزى، فقه را از قارى الهداية و مباحث كلامى را از شمس الدين ابن ضياء فراگرفت و برخى از استادانش نيز به او اجازه تدريس و فتوا دادند. از ميان راويان وى مى‌توان از محيوى عبدالقادر مالكى و سخاوى نام برد.
رغبت او به مطالعه و تأليف چنان بود كه ابوالخير بن عبدالقوى در طول 50 سال آشنايى با وى، هرگز او را از نوشتن كتاب و يا مطالعه كردن فارغ نديده بود. ابن ضياء به گفته سيوطى در آن روزگار، در سرزمين حجاز، استاد منحصر به فرد مذهب حنفى شناخته مى‌شد. پدرش قاضى القضاة مكه بود و وى در غياب پدر و به نيابت از او، قضاوت مى‌كرد و پس از فوت پدر بر مسند او نشست. پس از چندى با حفظ همين سمت، مسئوليت نظارت بر مسجد الحرام و امور حسبيه آنجا را نيز بر عهده گرفت، ولى ديرى نپاييد كه از اين سمت عزل شد و فقط به كار قضا پرداخت و اين منصب را تا هنگام مرگ حفظ كرد. سخاوى در الضوء اللامع از ابن ابى عذيبه نقل مى‌كند كه ابن ضياء بسيار مسافرت مى‌كرد، اما با اين همه در هيچ سالى از زمان بلوغ تا وفات، مناسك حج از او فوت نشد.
آثار
الف - خطى
البحر العميق فى مناسك المعتمر و الحاج الى البيت العتيق، تاريخ مكة المشرقة و المسجد الحرام و المدينء الشريفة و القبر الشريف، الشافى فى مختصر الكافى، الضياء المعنوى على مقدمة الغزنوى، مختصر المسند لابى حنيفة و المشرع فى شرح المجمع.
منسوب
تنزية المسجد الحرام عن بدعة (بدع) جهلة العوام، شرح اصول على بن محمد بزدوى، شرح الوافى فى الفروع از ابوالبركات نسفى كه به دو صورت مبسوط و مختصر تأليف شده است، المتدارك على المدارك.
وفات
وى در مكه وفات يافت و در معلاة (در نزديكى مكه) به خاك سپرده شد.
منابع
برگرفته از دايرة المعارف بزرگ اسلامى، ج4، ص128.
وابسته‌ها
تاریخ مکة المشرفة و المسجد الحرام و المدینة الشریفة و القبر الشریف / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
تاریخ مکة المشرفة و المسجد الحرام و المدینة الشریفة و القبر الشریف / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده