ابوالفرج بن طیب
ابوالفرج، عبداللـه بن طیب (متوفی 435 ق/1044م)، پزشک و فیلسوف مسیحی نسطوری و مفسر کتب عهدین، از اطبای بیمارستان عضدی بغداد
| نام | |
|---|---|
| نامهای دیگر | |
| نام پدر | طیب |
| متولد | حوالی 980م |
| محل تولد | بغداد |
| رحلت | 435 ق |
| اساتید | ابن خمار |
| برخی آثار | رسائل ابن سينا (13رساله)
الشرح الکبير لمقولات أرسطو |
| کد مؤلف | AUTHORCODE15549AUTHORCODE |
اساتید
از زندگی و تحصیلات او اطلاع مختصری در دست است. در منافع ما فقط از ابن خمار پزشک و فیلسوف برجسته مسیحی به‌عنوان استاد او یاد شده است، اما به نظر می‌رسد که وی بیشتر در دیرها و مدارس نسطوری عراق به تحصیل علوم، خاصه فلسفه پرداخته باشد.
مشاغل و شاگردان
ابوالفرج سال‌ها در بیمارستان عضدی بغداد به تدریس طب و معالجه بیماران اشتغال داشت و شاگردانی تربیت کرد که برخی از آنان چون ابن بطلان و ابن اثردی از دانشمندان برجسته عصر خود شدند. شهرت او بدانجا رسید که از سرزمین‌های دیگر برای آموختن دانش نزد او می‌شتافتند.
دین ابوالفرج
ابوالفرج به آیین مسیحیت سخت پایبند بود و در میان روحانیان بزرگ نسطوری منزلتی داشت و کاتب یوحنا بن نازوک، بطریق مدائن و سپس کاتب الیاس اول، جاثلیق بغداد، بود.
وفات
او در سال 435ق، درگذشت در دیر دُرتا نزدیک بغداد به خاک سپرده شد.
ابوالفرج در نگاه علما
ابوالفرج را از دانشمندان برجسته در فلسفه و طب دانسته‌اند که علوم فرسوده پیشینیان را زنده کرد. به گفته شاگردش، ابن بطلان، وی 20 سال سرگرم شرح و بررسی رسالات مابعدالطبیعه ارسطو بود. بااین‌همه، به روایت ابن ابی‌اصیبعه، ابن سینا دانشمند نامدار و معاصر ابوالفرج در طب، سرانجام با اشاره به برخی از رسایل وی، او را در این فن کم‌مایه شمرده است. همو اشاره دارد به اینکه شاید این نظر ابن سینا ناشی از رقابت میان همگنان باشد.
آثار
بیشتر تألیفات ابوالفرج که شامل شرح کتب فلسفی و منطقی و طبی ارسطو و جالینوس و بقراط است، به سبب آشنایی او با زبان‌های رومی و یونانی و قهراً سریانی و عربی باید از اهمیت خاصی برخوردار باشد. گفته‌اند که در شرح مطالب به تفصیل می‌گرایید تا مشکلات آن را به متعلمان نیک بفهماند و شاید خرده‌ای که بر این روش می‌گرفتند، سبب شد که ابوالفرج بسیاری از این آثار و شروح آن را تلخیص کند. برخی از رسالات وی به چند نام شهرت یافته و در مآخذ متأخرتر به‌مثابه آثار مستقل از آنها یاد شده است.
بیش از 100 کتاب و رساله به وی نسبت داده‌اند که مهم‌ترین آنها ازاین‌قرار است:
- تفسير الأخلاط بقراط؛
- تفسیر انالوطیقای اول ارسطو؛
- تفسیر أناجیل أربعه؛
- تفسیر ابیدیمیا، اثر بقراط؛
- تفسیر ایساغوجی (که به‌غلط به فارابی نسبت داده شده بود و اشترن، مؤلف واقعی آن را شناساند)؛
- تفسیر تدبير الأصحاء جالینوس؛
- تفسیر حيلة البرء جالینوس؛
- تفسیر سفر تکوین تورات؛
- تفسیر الصناعة الصغيرة، اثر جالینوس، یا الصناعة الطبية؛
- تفسیر طبيعة الإنسان بقراط؛
- تفسیر الفصول بقراط؛
- تفسیر قاطیغوریاس (مقولات) ارسطو؛
- تفسیر الأسطقسات جالینوس، یا كتاب في الأسطقسات علی رأي بقراط، که جالینوس آن را نوشته است؛
- تفسیر کتاب التشريح الصغير جالینوس؛
- تفسیر النبض الصغير جالینوس؛
- تکمله بر کتاب النبات ارسطو؛
- ثمار جوامع القوی الطبيعية جالینوس؛
- ثمار كتاب في البرياق جالینوس؛
- ثمار مقالة أرسطوطاليس في تدبير المنزل؛
- ثمرة كلام البقراط في المولود لثمانية أشهر؛
- شرح ثمار المسائل حنین بن اسحاق؛
- شرح طبیعات ارسطو؛
- شرح كتاب المزاج جالینوس؛
- فردوس البيعة یا فردوس النصرانية یا فردوس الأرثوذكسية (که شرح کتاب عهدین است)؛
- فقه النصرانية الجامع للقوانين البيعية و المجامع الشرقية و الغربية؛
- مقالة في التثليث و التوحيد؛
- في العلم و المعجز؛
- مقالة في القوی الطبيعية (گویا همین رساله را که محتملاً همان القوی الأربعة اوست و درباره کنش قوای جاذبه و ماسکه و دافعه و هاضمه نوشته شده بوده، ابن سینا دیده و بر آن ردیه‌ای با عنوان مقالة في الرد علی مقالة الشيخ أبي‌الفرج بن الطيب نوشته است)؛
- ملتقطات (رساله‌ای کوچک حاوی اقوال ابوالفرج)؛
- النكت و الثمار الطبية و الفلسفية[۱].
پانویس
- ↑ ر.ک: بخش علوم دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج6، ص124-125
منابع مقاله
بخش علوم دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1373ش.