بیطار، عبدالرزاق
بیطار، عبدالرزاق بن حسن، (1253-1335ق)، عالم دینی، ادیب و مورخ حنفی سوری در قرن سیزده و چهارده قمری و صاحب کتاب «حِلية البشر في تاريخ القرن الثالث عشر».
تولد
ایشان در سال 1253ق، در محله میدان دمشق به دنیا آمد.
تحصیلات
پس از فراگیری خواندن و نوشتن و حفظ قرآن، نزد شیخ احمد حلوانی قرائت قرآن و سپس بیشتر دروس مقدماتی را از پدرش، شیخ حسن بیطار، فراگرفت و پس از درگذشت پدرش در 1272، نزد برادرانش، شیخ محمد و شیخ عبدالغنی بیطار، فقه حنفی و قرائات مختلف قرآن را فراگرفت و دانش‌هایی چون ریاضیات و هیئت و موسیقی را - علاوه بر علوم دینی و ادبی - از شیخ محمد بن مصطفی طنطاوی (متوفی 1306ق) آموخت. وی تا 1300 همواره ملازم و شاگردِ نزدیک شیخ عبدالقادر بن محیی‌الدین جزائری مغربی بود و از وی پاره‌ای متون عرفانی همچون «الفتوحات المكية» را فراگرفت.
عقاید
بیطار با شیخ محمد عبده، محمود شکری آلوسی و جمال‌الدین قاسمی که هر سه به‌گونه‌ای از مفسران سلفی و با دیدگاه‌های خاص بشمار می‌آیند، از نزدیک آشنا و به‌ویژه با دو فرد اخیر دارای مراودات علمی بود. شاید ازهمین‌رو، وی در پاره‌ای از باورهای سلفی راه افراط پیمود. وی به انگیزه مبارزه با بدعت و خرافات، روایات بکتاشیه - و اسرائیلیات - ناسازگار با عقل را یکسان مردود می‌شمرد و به‌عنوان نفی توسل به غیر خداوند، با رفتن به زیارتگاه‌ها و امامزاده‌ها مخالفت می‌کرد. اعتقاد وی به لزوم حاکمیت قرآن در صحنه زندگی، احیای سنت نبوی و نیز عقیده به لزوم اجتهاد - که در فضای حاکم بر مراکز علمی اهل سنت باب آن مسدود بود - سبب شد که او را به ایجاد مذهبی جدید متهم کنند. باآنکه وی غالباً از ورود در مناصب سیاسی - مذهبی روزگار خود پرهیز می‌کرد، پاره‌ای از ملاحظات سیاسی مخالفان درباره او، در رواج برخی اتهامات نسبت به وی بی‌تأثیر نبوده است. بیطار سال‌های آخر عمر را تنها به وعظ و درس و بحث علمی در مسجدِ آفاق محله میدانِ دمشق گذراند و در 1335 در همان شهر درگذشت.
آثار
مهم‌ترین اثر بیطار «حِلية البشر في تاريخ القرن الثالث عشر» است که به تقلید از «خلاصه الأثر» محبی و «سلك الدرَرِ» مرادی، تألیف شده و موضوع آن تراجم و سرگذشت اُمرا و دانشمندان اسلامی (غالباً عثمانی)، در قرن سیزدهم است. در این اثر اطلاعات باارزشی درباره روزگار و معاصران مؤلف وجود دارد و از لابه‌لای تراجمِ برخی از افراد نیز می‌توان پاره‌ای از احوال و اعتقادات مؤلف را دریافت. این کتاب را محمد بهجت بیطار، نوه مؤلف و عضو فرهنگستان زبان عربی دمشق، تلخیص و در سه جلد منتشر کرده است.
دیگر آثار وی ازاین‌‌قرار است: «المباحث الغُرَر في حُكم الصوَر»، در مخالفت با کشیدن تمثال پیامبر و اولیا؛ «الرحْلة»، حاوی گزارش پاره‌ای از سفرهای بیطار، از جمله به بیت‌المقدس، حجاز و بعلبک؛ «شرح العقيدة الإسلامية»، شرحی است بر اثر محمود حمزه افندی، مفتی دمشق در عصر بیطار؛ «المُنة في العمل بالكتاب و السنة»؛ «اللمعة في الاقتداء حال التشهد من صلاة الجمعة».
جز اینها چندین رساله ادبی، فقهی و تاریخی دیگر از بیطار برجای مانده است[۱].
پانویس
- ↑ ر.ک: کریمی‌نیا، مرتضی، ج5، ص224-225
منابع مقاله
کریمی‌نیا، مرتضی، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، چاپ اول، 1379ش.