البيان في علوم القرآن
البيان في علوم القرآن تألیف اديب العلاّف می‌باشد كتاب پيرامون مباحث علوم قرآن نوشته شده كه مؤلف در آن بعضى از مسائل علوم قرآنى را به روش ساده و قابل فهم برای اكثر، بيان نموده است بعضى از موضوعات آن عبارتند از:اعجاز قرآن-نزول وحى-جمع قرآن- ناسخ و منسوخ-محكم و متشابه-مكى و مدنى-و قسم‌هاى قرآن
| البیان في علوم القرآن | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | علاف، ادیب (نویسنده)
نابلسی، محمد راتب (مقدمه نويس) ارناووط، عبدالقادر (زير نظر) |
| ناشر | دار الفارابي للمعارف ج: 1 |
| مکان نشر | دمشق - سوریه |
| سال نشر | 1420 ق یا 1999 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | قرآن - علوم قرآنی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | BP 69/5 /ع8ب9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
گرچه مطالب كتاب خيلى عميق و علمى نيست و مؤلف پس از طرح موضوع شرح مختصرى پيرامون آن بيان كرده و از بيان نظرات مختلف پرهيز نموده است ولى بيان مطالب در قالبى ساده و قابل فهم، از اهداف مهم نویسنده به شمار مى‌رود.
از مجموعۀ مطالب كتاب بدست مى‌آيد كه مؤلف مطالب را بصورت جزوه برای تدريس در دانشگاه‌ها آماده نموده و پس از آن (بدون در نظر گرفتن ترتيب خاصى برای آنها) همه را در يك جا جمع و در دو جلد چاپ نموده است.
ساختار
كتاب 2 جلد و داراى 41 فصل(جلد اول 21 و جلد دوم 20 فصل) مى‌باشد كه فهرست مطالب آن به شرح ذيل است
جلد اول:
فصل اول:قرآن نورى است از طرف خداى رحمن: تعريف و محتواى قرآن - لغت قرآن-روش قرآن.
فصل دوم:اعجاز قرآن:وحى اول-فصاحت و بلاغت در قرآن-داستانهاى قرآن
فصل سوم:احاديث پيامبر(ص)پيرامون حقيقت قرآن
فصل چهارم:نزول وحى:عبادت پيامبر(ص) در غار حراء قبل از بعثت، کیفیت نزول وحى در غار حراء-اولین وحى قرآنى-انقطاع وحى.
فصل پنجم:کیفیت نزول وحى:-کیفیت نزول قرآن-اوضاع و احوال نزول وحى اوقات و اماكن و اسباب نزول وحى-اسباب نزول قرآن بصورت متفرق
فصل ششم: ترتيب سوره‌ها و آيات:
فصل هفتم:جمع قرآن در زمان پيامبر(ص):جمع قرآن و حفظ آن در سينه‌ها و کتاب‌ها، حفظ قرآن در سينۀ صحابه-قاريان و حافظان قرآن از صحابه
فصل هشتم:جمع قرآن در زمان خلافت ابى‌بكر: فكر جمع‌آورى قرآن-نامگذارى به مصحف
فصل نهم:جمع قرآن در زمان عثمان: فكر نسخه بردارى از مصاحف-آتش زدن مصاحف فرستادن مصاحف نوشته شده به نقاط مختلف كشورهاى اسلامى
فصل دهم:سير تكاملى رسم الخط قرآن و چاپ آن:نقطه گذارى-چاپ قرآن
فصل يازدهم: مكى و مدنى:راه شناسايى آيات مكى و مدنى
فصل دوازدهم:اولین و آخرين آيه و سوره نازل شده
فصل چهارم:سوره و آيه و كلمه و حرف(معنى آنها)
فصل پنجم:قرائت قرآن
فصل ششم:الاحرف السبعه (حروف هفت گانه)
فصل هفتم:ناسخ و منسوخ: تعريف آنها-اقسام نسخ-فرق بين نسخ و بداء-نسخ حكم و تلاوت-از حد گذشتن (علماء) در ناسخ و منسوخ سوره‌ها و آيات طبق همين روش-اهتمام علماء به موضوع ناسخ و منسوخ
فصل هشتم:آيات قرآنى و احاديث نبوى پيرامون رحمت و معاملۀ نيكو
فصل نهم:آيات ناسخ و منسوخ
فصل دهم:كلمات غير عربى در قرآن:عدد كلمات معرّب(عربى شده)
فصل يازدهم: تلاوت و قرائت قرآن از نظر قرآن
فصل دوازدهم:قسم در قرآن مقدمه‌اى پيرامون قسم‌هاى قرآن
فصل سيزدهم:قسم الهى:جواب قسم-حالات جواب قسم-مقسم
فصل چهاردهم:انواع قسم(تنوع در قسم)-قسم‌هاى الهى به صيغه‌هاى مختلف
فصل پانزدهم:قسم به بنى بشر-الفاظ قسم به بنى بشر-پرهيز از قسم دروغ
فصل شانزدهم:قسم‌هاى الهى به جملاتى همچون:لا اقسم و فلا اقسم
فصل هفدهم:ذكر سوره‌هایى كه در آنها قسم وجود دارد
فصل هيجدهم:ذكر آياتى كه در آنها قسم وجود دارد
فصل نوزدهم: تعريف‌هاى قرآنى
فصل بيستم:برخى از مناسبت‌هاى تاريخ اسلام.
فصل سيزدهم: تعدد نزول و انواع آن: تعدد نزول با وحدت سبب تعدد نزول در مورد شخص واحد
فصل چهاردهم:کیفیت نزول قرآن از نظر زمان و مكان: مثال نزول سوره‌ها و آيات در شب مثال نزول سوره‌ها و آيات در سفر
فصل پانزدهم:صلح حديبيه:آنچه كه در بيعت رضوان نازل شده
فصل شانزدهم: موضوع غرانيق:آنچه كه پيرامون آن نازل شده-قصۀ غرانيق
فصل هفدهم:حروف فواتح سوره‌ها:قرائت آنها-سوره‌هایى كه داراى حروف مقطعه هستند-ترتيب و صيغه‌هاى حروف مقطعه
فصل هيجدهم:آياتى از قرآن كريم پيرامون خلق و تكوين انسان
فصل نوزدهم:احاديثى از پيامبر(ص)پيرامون فضائل قرآن
فصل بيستم:سجده در قرآن:سوره‌ها و آياتى كه داراى سجده هستند
فصل بيست و يكم:بعضى از ايام مهم در تاريخ اسلام.
فهرست موضوعات جلد دوم:
فصل اول: تفسير: معناى تفسير-انواع تفسير-تفسير به مأثور و تفسير به راى مشهورترين تفاسير در اين دو موضوع-معرفى برخى از تفاسير بعضى از فرقه‌هاى اسلامى سير تطور تفسير-تفسير در عصر جديد
فصل دوم:بعضى از اهداف قرآن: تدبر و تفكر در آيات قرآن
فصل سوم: محكم و متشابه: معنى محكم و متشابه-روش در محكم و متشابه-معرفى بعضى از آيات محكم-حكم آيات متشابه تفسير متشابه از نظر علماء قبلى و بعد از آنها احاديثى از پيامبر(ص)پيرامون محكم و متشابه
ويژگى‌ها
- در اكثر مباحث سعى دارد كه مخاطبين را به قرائت قرآن و ارتباط داشتن با آن و استفاده نمودن از محضر قرآن، تشويق نمايد
- در مباحث اختلافى-نظرات مختلف را ذكر نمى‌كند و فقط اصل موضوع را توضيح مى‌دهد(مانند بحث نسخ)
- با اينكه مذهب ايشان اهل تسنن است ولى در بعضى از مسائل با علماء اماميه هم عقيده است(مانند نسخ در تلاوت)
- از مباحث قابل توجه اين كتاب بحث قسم است كه در جلد دوم از فصل دوازدهم تا بيستم حدود 80 صفحه بصورت مفصل دربارۀ آن بحث نموده است(انواع قسم-الفاظ قسم-جواب قسم و...)
- جلد دوم-فصل اول:در اين فصل تفسير در عصر جديد را مورد بحث قرار داده تفسير در اين عصر را به 5 قسم تقسيم نموده سپس از شرح مختصرى، برای هر كدام مثالهاى را ذكر مى‌نمايد
- جلد دوم-فصل هفتم-در اين فصل پس از تعريف نسخ و ذكر اقسام سه گانۀ آن، نسخ در حكم را فقط مى‌پذيرد و معتقد است كه نسخ در تلاوت و نسخ تلاوت و حكم، همان تعريف قرآن است
- همين فصل-نيز عنوانى دارد به نام:از حد گذشتن علماء در ناسخ و منسوخ كه در آن توضيح مى‌دهند كه علماء سلف در بيان ناسخ و منسوخ چقدر زياده روى نموده‌اند
- در جلد دوم-فصل نهم:در اين فصل آيات ناسخ و منسوخ را طبق نظر و ديدگاه خود مطرح نموده و آنها را توضيح مى‌دهد(20 مورد را ذكر مى‌كند)
- جلد دوم-فصل دهم:در اين فصل پيرامون كلمات غير عربى در قرآن بحث مى‌كند:كه آيا در قرآن الفاظ غير عربى وجود دارد يا خير
اشكالات
- مطالب كتاب سير منطقى ندارد و مطالب آن بصورت پراكنده مطرح شده است-به نظر مى‌رسد كه اصل مطالب بصورت جزوه درسى بوده آنگاه در كنار هم چيده شده و بصورت كتاب چاپ شده است.
- در بعضى از موارد پس از ذكر عنوان-چند آيه را ذكر نموده بدون اينكه برای آن شرحى بدهد مانند ص38 ح 2
- بعضى از مطالب كتاب(مخصوصاً جلد اول) از نظر علمى خيلى عميق نيست
نسخه شناسى
كتاب دو جلد است كه متن آن عربى و جلد اول آن شامل 331 صفحه و جلد دوم آن شامل 295 صفحه و داراى مشخصات ذيل است
جلد اول:
- كاغذ چاپ:عالى.
- نوع چاپ:كامپيوترى
- جلد آن:شوميز
- تاريخ انتشار:جلد اول سال 1420 هجرى قمرى
- جلد دوم:سال 1422 هجرى قمرى
- نوبت چاپ:اول
- انتشار:جلد دوم توسط: مطبعة الفارس(انتشارات الفار
س)
- جلد اول توسط: مكتبة الفارابى (انتشارات فارابى)
- داراى فهرست موضوعات كتاب
- نویسنده:اديب علاف
- كتاب:البيان في علوم القرآن