بر درگاه دوست؛ یاد او
بر درگاه دوست برگرفته از سخنرانى‌هاى آيت‌الله محمدتقى مصباح يزدى درباره گزيده‌هایى از دعاهاى افتتاح، ابوحمزه و مكارم الاخلاق است كه به قلم آقاى عباس قاسميان، تحقيق و نگارش شده و براى نخستين‌بار در سال 1376ش منتشر شده ارازهایى از دعاى ابوحمزه و در بخش چهارم، قسمت‌هایى از دعاى مكارم الاخلاق را- كه در اضافات بعدى به كتاب ملحق شده- تبيين و شرح كرده‌اند.
| بر درگاه دوست؛ یاد او | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | قاسمیان، عباس (تحقیق و نگارش)
مصباح یزدی، محمدتقی (نویسنده) سبحانی، کریم (تحقیق و نگارش) |
| عنوان‌های دیگر | یاد او |
| ناشر | مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی(ره)، مرکز انتشارات |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1388 ش |
| چاپ | 2 |
| شابک | 978-964-411-301-7 |
| موضوع | دعاها
ذکر ذکر - احادیث ذکر - جنبههای قرآنی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 266 /م6ب4* |
بنابراین، ترتيب كتاب، به‌گونه‌اى است كه خواننده با آگاهى از مفهوم و فلسفه دعا و شرايط استجابت آن و نيز با يافتن پاسخ‌هاى روشنى براى برخى شبهات درباره دعا، مشتاق به آن مى‌شود؛ سپس با گزيده‌هایى از ادعيه نورانى و معتبر مانند دعاى افتتاح، ابوحمزه و مكارم الاخلاق آشنا شده و به اين ترتيب، کیفیت سخن گفتن و ارتباط با حضرت حق را درمى‌يابد.
گزارش محتوا
نویسنده ساده‌ترين و طبيعى‌ترين رابطه انسان با خدا را ياد او دانسته است كه در نتيجه آن، دل انسان اختياراً متوجه خدا گرديده و بر روح او اثر مى‌گذارد.به نظر وى، از آنجا كه در فرهنگ اسلام، نسبت به دعا، توجّه بسيارى شده و مورد تأكيد فراوان قرار گرفته، شايسته است كه حقيقت آن روشن گردد.
درباره دعا بحث‌هاى فراوانى مطرح است از جمله: حقيقت دعا چيست؟ آيا دعا سبب مستقلّى براى اجابت است يا سببى در كنار ساير اسباب و علل طبيعى و عادى است؟ اگر سبب مستقلّى است، آيا موجب استثنا در سنّت‌هاى تكوينى الهى نمى‌شود؟ آيا دعا موجب سستى و تنبلى افراد نمى‌گردد؟ فايده دعا چيست؟ از نظر تربيتى چه نقشى در زندگى انسان مى‌تواند داشته باشد؟ آيا آن‌گونه كه برخى افراد مى‌گويند، اثر دعا فقط همان مضمون دعاست؛ يعنى دعا جنبه تلقينى دارد و همين است كه موجب حركت فرد به سوى مطلوب مى‌شود يا اثرات ديگرى نيز دارد؟
اين‌ها مسائلى است كه در بخش اول مورد بررسى قرار گرفته است. به اعتقاد نویسنده، حقيقت دعا، توجه به بارگاه حضرت معبود بوده و براى مؤمنان نوعى معراج روحى و معنوى به حساب مى‌آيد. دعا فقط تلفّظ پاره‌اى كلمات و مراعات برخى آداب خاص نيست بلكه حقيقت و روح آن، توجه قلبى انسان به خداوند عالم است و قوّت اين توجه، به ميزان معرفت و محبت انسان به خداوند بستگى دارد. از اين‌رو، بايد پيش از دعا و هنگام دعا، به صفات خداوند توجّه داشت.
وى معتقد است حقيقت دعا چيزى جز عبادت نيست و حتى به دليل توجه به خداوند در انجام اين عبادت، شايد بر بسيارى از عبادات ديگر ترجيح داشته باشد.
بخش دوم، به شرح فرازهایى از دعاى افتتاح، اختصاص يافته است. نویسنده، رمضان را فرصتى گران‌بها براى دعا دانسته و معتقد است براى اينكه بهتر بتوانيم از اوقات اين ماه پربركت استفاده كنيم، ابتدا، بايد از خود دعا كمك بگيريم؛ يعنى بايد از خدا بخواهيم كه به ما توفيق راز و نياز عطا فرمايد؛ البته ما نيز بايد در حد توان خود تلاش كنيم تا حال عبادت و توفيق آن را به دست آوریم؛ سعى كنيم در اين ماه قدرى از كارهاى روزانه كم كنيم و بخشى از وقت خود را به دعا و عبادت اختصاص دهيم.
به اعتقاد وى، مناسب است قبل از خواندن دعا، اندكى فكر كنيم كه كيستيم؟ مى‌خواهيم با چه كسى روبرو بشويم؟ دعا يعنى چه؟
به نظر او، لازم است در مضامين دعا دقت كنيم و دست كم، پيش از خواندن دعا، در ترجمه فارسی آن تأمّل نماييم تا از مضامين آنچه مى‌خوانيم، اجمالاً آگاه باشيم و صرفاً تلفظ مشتى الفاظ عربى نباشد، به‌طورى‌كه نفهميم چه مى‌گوييم و چه مى‌خوانيم؛ انديشيدن در محتواى دعا، پيش از خواندن آن، موجب مى‌گردد كه بهتر بتوانيم از آن استفاده كنيم.
اين دعاى شريف، با حمد و ستايش الهى شروع مى‌شود. در اين جهان پرهياهو، موانع بسيارى در سر راه توجه به خدا وجود دارد و نویسنده معتقد است با اينكه تنها راه سعادت انسان، بندگى خدا و پرستش اوست و ساير چيزها در حكم مقدمه اين حقيقت است، ولى غالب مردم، از اين واقعيت غافل‌اند؛ به همه چيز توجه دارند به جز خدا و آنچه تكامل و سعادت واقعى انسان را تأمين مى‌كند. به نظر وى، با رسيدن رمضان، موانع توجه به خدا كاهش مى‌يابد و زمينه لازم براى دعا و عبادت فراهم مى‌گردد.
وى به اين سؤال كه: «در اين بهار كه خداوند زمينه‌هاى لازم براى دعا و عبادت را براى ما فراهم آورده است، دعا را چگونه شروع كنيم؟»، برترين سخنى را كه مى‌توان دعا را بدان شروع كرد، ستايش خدا و حمد و ثناى او دانسته است.
در بخش سوم، فرازهایى از دعاى «ابوحمزه ثمالى»، شرح شده است. نویسنده معتقد است دعاهاى منقوله از ائمّه(ع)، با اينكه گاهى با بيانى بسيار ساده ذكر شده، مشتمل بر مطالب بسيار بلندى است و جا دارد كه انسان در آن‌ها تأمّل نموده و از آن‌ها بهره برگيرد. به نظر وى، هر قدر حال انسان مناسب‌تر باشد و بيشتر دقت كند، مى‌تواند از اين دعاها بيشتر استفاده كرده و توشه برگيرد.
گرچه محتواى بعضى از دعاها، همچنين بعضى از آيات قرآن، مطالبى است كه براى ما به درستى قابل درك و فهم نيست و به اصطلاح، از متشابهات به شمار مى‌رود، ولى به باور نویسنده، گاهى توجه به همين مضامين نيز مى‌تواند براى انسان مفيد باشد.
در شرح فرازى از اين دعا، نویسنده به اين نكته اشاره دارد كه شايسته است انسان در محتواى اين دعا دقت كرده و پيش خود مجسّم نمايد كه چگونه امام(ع) در نيمه‌هاى شب ماه رمضان، دست به آسمان بلند مى‌نمود و با خداى خويش چنين راز و نياز مى‌كرد: «ستايش خدايى را كه فقط او را مى‌خوانم، در حالى كه اگر ديگرى را خوانده بودم، جواب مرا نمى‌داد».
به اعتقاد وى، اگر گاهى اميد ما نااميد مى‌شود، به دليل اين است كه به غير از خدا اميد بسته‌ايم و از اين روست كه امام(ع) مى‌فرمايد: «ستايش خدايى را كه جز او به هيچ كس اميدى ندارم و اگر به ديگرى اميد داشتم، اميدم را نااميد مى‌كرد» و در جاى ديگرى به خدا عرض مى‌كند: «چگونه به غير تو اميد داشته باشم در صورتى كه هر خير و نيكويى به دست تو است».
در فراز ديگرى از اين دعا، آمده است كه: «ستايش خدايى را كه نسبت به من حلم مى‌ورزد و با من چنان رفتار مى‌كند كه گويى اصلاً گناهى مرتكب نشده‌ام» و نویسنده تأكيد مى‌نمايد كه بايد توجه داشت اين همه حلم و گذشت خداوند، مخصوص اين دنياست كه عقوبت اعمال زشت انسان را به تأخير مى‌اندازد تا شايد باز گردد و از اعمال زشت خود پشيمان شود؛ لذا، نسبت به انسان گنهكار چنان رأفت و رحمت از خود نشان مى‌دهد كه وقتى همين انسان گنهكار به سوى او مى‌رود گويا دوستش به سراغ او آمده است. نمى‌گويد تو بودى كه بارها با من مخالفت كردى و مرتكب معصيت شدى. نه تنها او را طرد نمى‌كند، بلكه به گونه‌اى با او رفتار مى‌نمايد كه گويا اصلاً گناهى مرتكب نشده است.
در آخرين بخش، شرح دعاى «مكارم الاخلاق» آمده است: همه دعاهاى وارده از سوى ائمه(ع)، وسيله گرانبهایى براى تقرب به خداوند هستند، ولى برخى از دعاها مزاياى ديگرى نيز دارند؛ گنجينه‌هایى از علوم و معارف اهل‌بيت(ع) در آن‌ها ذخيره شده است، كه با دقت در آن‌ها مى‌توان به اندازه ظرفيت، فهم، معرفت و دقت خود از معارف آن‌ها بهره جست و نویسنده معتقد است دعاى «مكارم الاخلاق»، از جمله آن‌هاست كه هر فراز آن، حاوى پيام‌ها و درس‌هاى مهمى براى انسان است. همان طورى كه از نام اين دعا پيداست، موضوع اين دعا متمركز در مسائل اخلاقى است و با دقت در مضامين آن مى‌توان به نكات بسيار ارزشمند اخلاقى دست يافت.
در پايان اين كتاب، اثر ديگرى تحت عنوان «ياد او» كه حاصل سلسله گفتارهاى آيت‌الله مصباح مى‌باشد، آمده است كه به عنوان درآمد و شرحى بر خطبه 222 نهج‌البلاغه بوده و نگارش و تدوين آن، توسط حجت‌الاسلام كريم سبحانى، انجام پذيرفته است. بررسى مفهوم ذكر، اطلاقات و استعمالات ذكر، انواع و حقيقت ذكر، آثار اعراض از ياد خدا، اهميت و کیفیت محاسبه نفس از جمله عناوين مطرح شده در اين اثر است.
وضعيت كتاب
فهرست مطالب، در ابتداى كتاب آمده است.
در پاورقى‌ها، علاوه بر ذكر منابع، نص رواياتى كه در متن به آن‌ها اشاره شده، آمده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.