بلوی، عبدالله بن محمد
عبدالله بن محمد بلوی مدینی، مورخ و فقیه مصری، از سال تولد و وفاتش اطلاعی در دست نیست، اما به احتمال بسیار در قرن چهارم می‌زیسته است. «سيرة أحمد بن طولون»، از آثار اوست.
| نام | |
|---|---|
| نامهای دیگر | |
| نام پدر | محمد |
| متولد | قرن چهارم |
| محل تولد | مصر |
| رحلت | |
| اساتید | |
| برخی آثار | سيرة أحمد بن طولون |
| کد مؤلف | AUTHORCODE06496AUTHORCODE |
بلوی، از قبیله بَلیّ، شاخه‌ای از بنی‌قُضاعه است که امروزه در نواحی مختلف حجاز و شام و مصر پراکنده‌اند[۱].
ابن ندیم، نخستین کسی است که از او نام برده و گفته است: «وی مردی خطیب و فقیه و دانشمند بود»[۲].
آثار
بلوی کتاب‌های متعددی تألیف کرد، از جمله: كتاب الأبواب، كتاب المعرفة و كتاب الدين و فرائضه[۳]. این آثار همه مفقود شده‌اند، اما او به سبب کتاب دیگرش، «سيرة أحمدبن طولون»، بسیار شهرت دارد. حدود 1314ش، محمد کُردعلی، نسخه‌ای بسیار قدیمی از این تاریخ گران‌بها را در کتابخانه ظاهریه دمشق پیدا کرد و آن را با مقدمه‌ای طولانی و شرحی مفید انتشار داد (دمشق 1939م). او بلوی را نویسنده‌ای اسماعیلی پنداشته بود، اما ایوانف، ابوعبدالله زنجانی و عبدالحمید عَبّادی، نظر او را اشتباه دانسته‌اند. از میان رجال‌شناسان شیعه، طوسی در «الفهرست» تنها به نقل مطالب ابن ندیم پرداخته است. لیکن ابن غضائری، وی را کذّاب و وضّاع و حدیث او را بی‌اعتبار دانسته است. نجاشی نیز ذیل ترجمه محمد بن حسن جعفری، که از مشایخ بلوی است، وی را جَرح کرده و در روایت، ضعیف دانسته است. برخی روایات بلوی، این دیدگاه را تأیید می‌کند. «ميزان الاعتدال» ذهبی و «لسان الميزان» ابن حجر عسقلانی نیز از بلوی نام برده و (با استناد به گفته دارقُطنی) او را جاعل حدیث دانسته‌اند؛ ازین‌رو نمی توانسته‌اند به او استناد کنند. به گفته ابن حجر عسقلانی، کتاب سفرنامه امام شافعی (رحلة الشافعي) را بلوی نوشته، اما بیشتر مطالب آن ساختگی است. کتاب «سيرة ابن طولون» او برای آگاهی از تاریخ این پادشاه بزرگ و تاریخ مصر و خلافت عباسی و تاریخ خاور نزدیک در نیمه دوم قرن سوم، مهم‌ترین منبع بشمار می‌آید. این کتاب از کتاب‌های مشابه در همین باب (مانند سيرة ابن طولون، تألیف ابن دایه که ابن سعید آن را در المغرب تلخیص کرده؛ كتاب المکافأة، تألیف همو؛ أخبار سيبويه المصري، تألیف ابن زُلاق و كتاب الولاة و القضاة، تألیف کندی) مفصل‌تر است.
بلوی یقیناً پس از ابن دایه وفات یافته؛ نیز می‌دانیم که ابن دایه بعد از 330ق، درگذشته است. میان دو کتاب سیره بلوی و سیره ابن دایه، تشابهات بسیاری وجود دارد؛ هرچند که سیره بلوی مفصل‌تر است. به گفتة کُردعلی، بلوی کتاب خود را از کتاب ابن دایه رونویسی کرده است. اما شاید هر دو، منبع مشترکی داشته‌اند که همان اسناد رسمی محفوظ در «ديوان الإنشاء» بوده که احمد بن طولون در مصر تأسیس کرده بود. سیره بلوی به چند دلیل بی‌نظیر است:
- چون تاریخ نگارش آن نیمه اول قرن چهارم است، از کهن‌ترین کتب تاریخی اسلامی است که در مصر تألیف یافت؛
- تاریخ مصر و شام در عصر ابن طولون و سازمان‌های اداری آنها مانند دیوان خراج، شرطه، قضا، برید و مانند اینها در این کتاب به شیوه‌ای تازه شرح شده‌اند؛
- مقدار فراوانی از اسناد رسمیِ آن دوره در این اثر جمع شده است[۴].
پانویس
منابع مقاله
- بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، «دانشنامه جهان اسلام»،
- کردعلی، محمد، مدخل کتاب «سيرة أحمد بن طولون»، نوشته عبدالله بن محمد بلوی، مكتبة الثقافة الدينية، القاهرة، بی‌تا.