خلیلی، جعفر
جعفر خلیلی (1904-1985م)، داستان‌نویس و روزنامه‌نگار عراقی ایرانی‌تبار. «موسوعة العتبات المقدسة» از آثار اوست.
زادروز، زادگاه و تبار
جعفر خلیلی، در سال 1322ق، در نجف اشرف متولد شد. پدرش اسد خلیلی از دانشمندان علوم دینی و ادیبان روزگار خود و همچنین آشنا به نجوم و علوم پزشکی قدیم و نیز از استادان بنام منطق بشمار می‌آمد. پدربزرگش شیخ علی خلیلی و عموی پدرش حاج میرزا حسین خلیلی تهرانی بود که پس از میرزای شیرازی مرجعیت شیعه را برعهده داشت. مادرش از اهالی رودسر و از سادات منسوب به صفویه بود.
تحصیل
جعفر از چهار سالگی به کسب دانش روی آورد و با تدبیر پدرش به مدرسه علویه نجف، از مدارس مشهور آن روزگار پیوست. او در این مدرسه با زبان‌های انگلیسی و فرانسوی تا حدودی آشنا شد. جعفر علاوه بر خواندن و آموختن قرآن و کتاب‌های صرف و نحو و منطق، به مطالعه کتاب‌های کلیله و دمنه و هزارویک‌شب و نیز خواندن آثار شاعران فارسی‌زبان همچون حافظ و سعدی، اهتمام بسیار ورزید. جعفر به اشعار بشار بن برد، ابوالعلاء معری، ابونواس و خیام علاقه بسیار داشت. او همچنین ترجمه فارسی داستان‌های دکامرون اثر بوکاتچو، نویسنده ایتالیایی را مطالعه می‌کرد. اشتیاق بسیار او به داستان‌های پیامبران در قرآن کریم و کتاب مقدس سبب پیدایش انگیزه و علاقه او به داستان‌نویسی و نگارش درباره فن داستان شد. خلیلی با مطالعه کتاب‌های ادبی و تاریخ و دیوان‌های شعری توان ادبی خود را افزایش داد. او از خردسالی به سرودن شعر پرداخت و پیش از آنکه به نثر روی آورد، طبع خود را در شعر آزمود. او برای شعر آزاد ارزش چندانی قائل نبود. در پیشرفت علمی و ادبی و رشد فکری جعفر، پدر و برادرش، عباس خلیلی بسیار مؤثر بودند.
فعالیت‌ها
جعفر در فعالیت‌های سیاسی شرکت داشت و به چاپ و انتشار روزنامه‌ها و جراید مختلفی همت گماشت که برخی از آنها عبارتند از: هفته‌نامه الفجر الصادق که در سال 1309ش/1930ق، در نجف به چاپ رسید؛ روزنامه الراعي که در سال 1313ش/ 1934ق، منتشر و یک سال بعد توقیف شد و جعفر خلیلی نیز از طرف حکومت تحت پیگرد قانونی قرار گرفت و روزنامه سیاسی الهاتف که انتشار آن در سال 1304ش/1925ق، در نجف آغاز شد و در سال 1327ش/1948ق، به بغداد انتقال یافت و شش سال بعد توقیف شد. روزنامه‌های مذکور، به‌ویژه الهاتف تأثیر ارزنده و بسزایی بر ادبا و شاعران بزرگ جهان عرب برجای نهادند. در این روزنامه بسیاری از آثار زنان شاعر و ادیب تأیید و تشویق می‌شد. خلیلی معتقد بود که عراق در نگارش و ثبت داستان عربی پیشاهنگ است.
هجرت
جعفر در 1358ش/1980م، عراق را ترک کرد و در عمان ساکن شد.
وفات
وی در 1363ش/1985م، به دبی مسافرت کرد و در آنجا از دنیا رفت و در همان جا به خاک سپرده شد[۱].
آثار
ویژگی کلی آثار خلیلی، گستردگی موضوع، وسعت نظر و شکل دائرة‌المعارفی آنهاست. جان توماس هامل در رساله دکتری خود در دانشگاه میشیگان به جعفر خلیلی و تأثیر او در داستان‌نویسی جدید در عراق پرداخته است. برخی از آثار مهم او عبارتند از:
- الضائع؛
- جغرافية البلاد العربية؛
- علی هامش الثورة العراقية؛
- القصة العراقية قديماً و حديثاً؛
- نفحات من خمائل الأدب الفارسي؛
- موسوعة العتبات المقدسة؛
- هكذا عرفتهم؛
- أعلام الأدب العربي المعاصر[۲].
پانویس
منابع مقاله
طهماسبی، عظیم، «دانشنامه جهان اسلام» (بنیاد دائرةالمعارف اسلامی)، ج16، مدخل خلیلی، جعفر،