مسند أبي‌داود الطيالسي
مسند أبي‌داود الطيالسي، تألیف سلیمان بن داود بن جارود (متوفی 204ق)، کتابی است در موضوع احادیث اهل سنت که با تحقیق محمد بن عبدالمحسن ترکی و همکاری مركز البحوث و الدراسات العربية و الإسلامية بدار هجر منتشر شده است.
| مسند أبي‌داود الطيالسي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | [[ ]] ( ) |
| کد کنگره | |
ساختار
کتاب با مقدماتی از ناشر، عبدالله بن عبدالمحسن ترکی و محقق آغاز شده و سپس متن اصلی مشتمل بر 2890 حدیث آمده که ترتیب لحاظ‌شده در آن همچون بقیه کتب مسند بر اساس صحابه می‌باشد.
گزارش محتوا
جناب آقای عبدالله بن عبدالمحسن ترکی، وزیر شؤون اسلامی و اوقاف و دعوت و ارشاد در مصر، در مقدمه‌اش بر این کتاب می‌نویسد: کتاب مسند امام حافظ ابوداود سلیمان بن داود طیالسی (متوفی 204ق)، از کتب اصلی اهل سنت بشمار می‌رود که اهل علم به آن اعتماد دارند؛ بر همین اساس این اثر مورد توجه دکتر محمد بن عبدالمحسن ترکی قرار گرفت که آن را مورد تحقیق قرار دهد[۱].
محقق نیز این اثر را از ارزشمندترین کتب سنت نبوی و از جمله اصول مهم آن برشمرده؛ لذا نخست تحقیق بخشی از این اثر را به‌عنوان رساله فوق لیسانس خود در دانشگاه محمد بن سعود برعهده‌گرفت، سپس با درخواست و پیگیری همکاران فاضل، تمام آن را مورد تحقیق قرار داد[۲].
ارزش و اهمیت این اثر به‌وسیله جایگاه و مکانت نویسنده آن و نیز اعتماد و استفاده ائمه اهل سنت از این اثر، مشخص می‌گردد. کسانی چون بیهقی، ابن عدی، ابونعیم، طحاوی، طبرانی و... از احادیث این اثر در کتب خود نقل نموده‌اند. امتیازات این کتاب، در تخریج مسانید کثیری که صحابه‌ای که نزد امام احمد نبوده‌اند، متفرد به آنها شده‌اند و نیز قلت تکرار در احادیث آن است [۳].
علمای اهل سنت، طیالسی را نخستین کسی می‌دانند که مسندی فراهم ساخته، اما برخی بر این باورند که این مسند ساخته و پرداخته خود او نیست، بلکه یکی از حافظان خراسانی، روایات او را از طریق یونس بن حبیب اصفهانی به این سبک مدون کرده است، اما در خود مسند طیالسی به این مطلب تصریح یا اشاره‌ای نشده است؛ بنابراین، بر اساس آگاهی‌های موجود ناگزیر باید این مسند را به طیالسی نسبت داد، نه به کسی دیگر. از مسند طیالسی چند دست‌نوشته در دست است. افزون بر آن، این کتاب در سال 1321ق، در حیدرآباد هندوستان چاپ شده که البته نسخه‌های آن بسیار کمیاب است. در مسند طیالسی از 287 تن صحابی، حدیث نقل شده که سی تن از آنان زنان صحابی هستند. ظاهراً از نسخه‌های این کتاب، مسندهای هشت تن از صحابه به نام‌های عباس بن عبدالمطلب، فضل بن عباس، عبدالله بن جعفر، کعب بن مالک، سلمة بن اکوع، سهل بن سعد ساعدی، معاویة بن ابی‌سفیان و عمرو بن عاص افتاده است. در کتاب یادشده، مسندهای صحابه ظاهراً با معیار افضلیت مرتب شده؛ زیرا این کتاب با احادیث ابوبکر آغاز می‌شود و با احادیث دیگر صحابه از عشره مبشره ادامه می‌یابد و در میان مسندهای زنان ابتدا احادیث حضرت فاطمه(ع) و در پی آن احادیث عایشه و پس از آن احادیث حفصه و سپس احادیث دیگران را می‌آورد. پایان‌بخش کتاب، مسند ابن عباس است[۴].
وضعیت کتاب
بر اساس نسخه‌های موجود چند تن از راویان مسند طیالسی به‌ترتیب عبارتند از:
- یک صاحب نسخه که آن را در سال 592ق، در اصفهان از استادش قاضی ابوالمکارم شنیده است.
- قاضی ابوالمکارم احمد بن محمد معدل (متوفی 597ق) که آن را در سال 512ق، از استادش ابن مقری شنیده است.
- ابوعلی حسن بن احمد بن حسن حداد مقری که آن را در سال 422ق، از استادش ابونعیم سماع کرده است.
- حافظ ابونعیم احمد بن عبدالله که آن را در سال 344ق، از استادش فراگرفته است.
- ابومحمد عبدالله بن جعفر که آن را از یونس بن حبیب نقل کرده است.
- ابوبشر یونس بن حبیب اصفهانی (متوفی 267ق) که آن را از طیالسی سماع کرده است.
گفتنی است که «احمد بن عبدالرحمن بنا»، مشهور به «ساعاتی»، چون بهره‌برداری از مسند طیالسی را به سبکی که مؤلف تدوین کرده است، دشوار دیده، آن را بر اساس موضوع مرتب ساخته و ترتیب خود را «منحة المعبود في ترتيب مسند الطيالسي أبي‌داود» نامیده است. ساعاتی احادیث کتاب مورد بحث را به هفت بخش توحید و اصول دین، فقه، تفسیر، ترغیب، ترهیب، تاریخ، علامات الساعة و الفتن و القيامة و أحوال الآخرة تقسیم کرده، آنگاه هریک از این بخش‌های هفت‌گانه را به کتاب‌ها و هر کتابی را به باب‌هایی تقسیم کرده است.
همچنین ابن حجر عسقلانی در کتاب «المطالب العالية» و احمد بن ابی‌بکر بوصیری (متوفی 840ق) در «إتحاف الخيرة بزوائد المسانيد العشرة»، زواید این مسند را بر صحاح شش‌گانه بیرون کشیده‌اند. سیوطی هم در «جمع الجوامع» از این مسند بهره‌مند بوده است[۵].
فهرست محتویات هر جلد در پایان همان جلد ثبت شده و فهارس فنی در انتهای جلد چهارم ذکر گردیده است.
پاورقی‌ها به ذکر صحت و ضعف احادیث، اختلاف نسخ و کتبی که این احادیث را در خود جای داده‌اند، طرق دیگر این احادیث و نیز توضیح برخی از لغات، اصطلاحات و اماکن[۶] اختصاص یافته است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمات و متن کتاب.
- طباطبایی، سید کاظم، «مسندنویسی در تاریخ حدیث»، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1377ش.