كتاب القلائد في تصحيح العقائد

كتاب القلائد في تصحيح العقائد، اثر المهدی‌لدین‌الله، احمد بن یحیی بن مرتضی معتزلی (متوفی 840ق)، کتابی است دربردارنده سه اثر نویسنده به نام‌های «خطبة البحر الزخار»، « كتاب الملل و النحل» و « كتاب القلائد في تصحيح العقائد» که در یک کتاب عرضه شده و با تحقیق البیر نصری نادر، به چاپ رسیده است.

‏القلائد في تصحيح العقائد
پدیدآوران	مهدي لدين‎ الله، احمد بن يحيي , نويسنده محقق : نادر، البير نصري مقدمه نويس : نادر، البير نصري
ناشر	دار المشرق
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	1985م
چاپ	1
شابک	‎2-7214-8005-7
زبان	عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏/ق8م9 214 BP

ساختار

کتاب با مقدمه محقق آغاز شده و مطالب، دربردارنده سه کتاب مذکور در سه بخش می‌باشد.

گزارش محتوا

در مقدمه، ابتدا به توضیح اجزای کتاب پرداخته شده و سپس نسخ خطی کتاب، تشریح شده است.

بخش اول، «خطبة بحر الزخار» را در خود جای داده است. «البحر الزخار الجامع لمذاهب علماء الأمصار»، مشهورترین کتاب نویسنده است که شماری از کتب و تألیفات او، از اجزای آن است‌ که‌ قسمت فقه آن به همین نام درباره فقه زیدی در مصر به طبع رسیده‌ است‌.

در این خطبه، آن مقدار از علوم دینی - بعد از تحصیل علوم مربوط به زبان عربی – که در امر اجتهاد لازم است، بیان شده؛ از جمله گفته شده: اختلافی بین محققان از علمای امت و پیشوایان بزرگ نیست که آن مقدار از معرفت و دانشی که دانستنش، شخص را شایسته عنوان «مجتهد» می‌کند، علوم پنج‌گانه زیر است:

1. کتاب: آگاهی بر آیات الاحکام که پانصدتاست؛
2. سنت: آگاهی بر آثاری که در خصوص احکام شرعی وارد شده است؛
3. آگاهی بر مسائل اجماعی؛
4. آگاهی بر علم اصول فقه و تحقیق در مسائل ابواب آن؛
5. آگاهی بر علم اصول دین .

بخش دوم، رساله «الملل و النحل» را در خود جای داده است. این اثر، کتاب‌ موجز و مختصری است به زبان تازی درباره مذاهب و فرق که از کتب‌ نادر آن فن بشمار‌ می‌رود‌.

نویسنده، کتب خود را نخست به‌اختصار می‌نوشته و سپس به‌تفصیل، به شرح‌ آنها‌ می‌پرداخته است و ظاهرا این عادت علمای یمن بوده است و همین کار را‌ هم‌ ابوسعید نشوان حمیری از دانشمندان آن‌ کشور‌ (متوفی 573ق)، در کتاب «الحور العين» کرده‌ و نویسنده نیز کتاب ملل و نحل را در اول بسیار موجز و مختصر‌ نگاشته‌ و سپس مفصلا به شرح آن پرداخته‌ است‌.

نویسنده در کتاب‌ مزبور، فهرست‌وار، از مذاهب و فرق‌ مختلف‌ بحث کرده و حتی برای رعایت کوتاه‌نویسی، بعضی از اعلام متن را با علائم‌ اختصاری‌ که از آنها به رموز تعبیر نموده،‌ ذکر کرده است؛ مثلا‌ به‌جای‌ «البهشمیه»، «هشم» و به‌جای «المعتزله»، «له» و به‌جای‌ «ابوهاشم» و «ابوالهذیل» و «الجاحظ» و «الحاکم»، «م»، «ل»، «ظ» و «کم»، آورده است.

نسخ این کتاب بسیار نادر است‌ و سه‌ نسخه از آن بیشتر به دست نیامده که عبارتند از:

1. نسخه شیخ‌الاسلام زنجانی؛
2. نسخه بریتیش میوزیوم - ‌یا‌ نسخه (ب م)؛
3. نسخه آقای فخرالدین نصیری - ‌یا نسخه (ف ن).

بخش سوم، مربوط به کتاب «القلائد في تصحيح العقائد» می‌باشد. برخی از مباحثی که در این کتاب مطرح گردیده است، عبارتند از: توحید و ثبوت حدوث عالم؛ عدل؛ اراده؛ کلام؛ خلق افعال؛ اجل و رزق؛ لطف؛ آلام؛ نبوت و مسائل مربوط به آن؛ موازنه و احباط، اسماء شرعیه؛ امامت؛ امر به معروف و نهی از منکر و....

وضعیت کتاب

فهرست مطالب، در ابتدا و فهرست اعلام، فرق و اماکن، در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، به توضیح برخی از کلمات و عبارات متن، پرداخته شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. مشکور، محمدجواد، «كتاب الملل و النحل من أجزاء كتاب البحر الزخار الجامع لمذاهب علماء الأمصار»، نویسنده: احمد بن یحیی المرتضی، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: زبان و ادب فارسی، تابستان 1338، ‌شماره 50، ISC ‏(34 صفحه، ‌از 117 تا 150).