مقاصد أسماء سور القرآن الكريم
مقاصد أسماء سور القرآن الكریم، اثر دکتر سیف بن راشد جابری کتابی است به زبان عربی با موضوع علوم قرآنی و تفسیر. نویسنده در این اثر با شیوه‌ای ساده و همه‌فهم، به معرفی سوره‌های قرآن کریم و توضیح درباره آن‌ها پرداخته است.
| مقاصد أسماء سور القرآن الكریم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | جابري، سيف بن راشد (نويسنده) |
| ناشر | دار الواضح |
| مکان نشر | امارات - دبي |
| سال نشر | مجلد1: 2009م , 1430ق, |
| شابک | 978-9948-15-254-5 |
| موضوع | قرآن - بررسي و شناخت
قرآن - فضايل قرآن - نامها |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | |
ساختار
کتاب دارای مقدمه و محتوای مطالب طبق ترتیب سوره‌های قرآن کریم از فاتحه تا ناس، و خاتمه است.
گزارش محتوا
نویسنده در مقدمه پس از حمد و ثنای الهی و درود بر پیامبر(ص) می‌نویسد: ازآنجایی‌که علم بین اهلش رابطه و قرابت ایجاد می‌کند در این کتاب با نام «مقاصد اسماء سور القرآن الکریم» با نزدیکانم (اهل علم) سخن می‌گویم. مباحث این کتاب پیش‌تر در کتاب دیگر نویسنده با عنوان «اسماء السور القرآنیة دلالات و اشارات» که رساله دکتری او بوده ارائه شده است. مباحث کتاب حاضر مباحث جدیدی را در علوم قرآن در بر دارد چون بحث از اسمای سور قرآنیه در کتاب مذکور «اسماء السور القرآنیة دلالات و اشارات» شامل پنجاه‌وچهار سوره از قرآن کریم می‌شد. پس از چاپ آن کتاب، برخی از دوستان اهل علم به نویسنده، پیشنهاد می‌کنند که کتابت در همین موضوع(بحث از اسمای سوره قرآنیه) را دوباره با شیوه جدیدی آغاز کند که دربردارنده تمام یک‌صد و چهارده سوره از قرآن کریم باشد. نویسنده پس از استخاره به درخواست آنان پاسخ داده و شروع به نوشتن این طرح کرده است.[۱]
مباحث این اثر به‌صورت سهل و روان بیان شده است تا تمامی خوانندگان در هر سطح علمی بتوانند به‌سادگی از آن بهره ببرند؛ و در این اثر درباره هر سوره‌ای از سوره حمد تا سوره ناس علی‌حده و جداگانه بحث شده است.[۲]
همان‌طور که نویسنده در مقدمه کتاب بیان کرده است: کتاب «مقاصد اسماء السور» تقریب مفهوم معانی اسماء سوره‌های قرآن کریم است؛ یعنی در آن بیان شده که چرا یک سوره به فلان نام، نام‌گذاری شده است. خواننده گاهی با مراجعه با تفسیر معین پاسخ‌هایی را دراین‌باره می‌یافت و گاه نیز بی‌پاسخ می‌ماند، ازاین‌رو سیف بن راشد، سعی کرده که پاسخ به این سؤال را با تحقیق و تفحص در میان کتاب‌ها در هر موردی که اشاره‌ای به نام سوره و وجه‌تسمیه آن شده، در این کتاب جمع‌آوری کند.[۳]
او در کتاب، هر چیزی را که مناسب با اسم سوره و شرح درباره آن دیده ذکر می‌کند، سپس در بیان خلاصه سوره، هر آنچه را که از باب توجیه و نصح و ربط عنوان با مضمون یا اسم با مسمی می‌بیند، پیش چشمان قاری قرار می‌دهد، تا نقصی از ناحیه بیان مباحث مربوط به نام سوره در آن نباشد.[۴]
سیف جابری در بخشی از مقدمه با عنوان ملاحظة مهمة، اشاره می‌کند که این کتاب را بر شیوه بحث علمی متعارف میان طلاب این علم در مباحث علمی ننوشته است، و علت این امر را این‌گونه ذکر می‌کند که مقصودش در این کتاب این بوده که فهم این اثر سهل بوده و خواننده بدون اینکه ذهنش در میان اختلافات اقوال مشوش شود، بتواند مطالب کتاب را بفهمد و به‌صورت مستقیم شناختی از اسمای سوره‌های قرآن و علوم و حکمت‌های آن را به دست آورد.[۵]
سیف بن راشد جابری، پس از معرفی کوتاهی در مقدمه کتاب درباره کاری که می‌خواهد در این اثر انجام دهد و پیشینه این کار، در بخش اصلی و بیان محتوای مطالب کتاب، به معرفی و توضیح درباره اسمای سوره‌های قرآن به ترتیب از فاتحه‌الکتاب تا ناس، می‌پردازد. او پس از بیان توضیح درباره اسمای سوره‌های قرآن در خاتمه کتاب، بیست نکته را متذکر می‌شود که از جمع‌بندی میان توضیح محتوای مطالب کتاب استخراج کرده است؛
- قرآن کریم کتاب الهی و معجزه‌ای است که متعبد به تلاوت آن هستیم.
- اسمای سوره‌های قرآنی، توقیفیه است؛ یعنی رسول خدا از خدا گرفته و امت از رسول خدا(ص).
- هر اسمی از اسامی سوره‌های قرآن، دلالت و مقصد عظیمی را در خود دارد و گاهی مقاصد و دلالات متنوع می‌شوند.
- اسمای سوره‌ها، به آنچه در میان سوره آمده ارتباط دارد و هیچ مسمایی یافت نمی‌شود مگر اینکه ارتباطی با بعضی از آیات وارده در سوره داشته باشد.
- مقاصد سوره حتماً باید ارتباطی با اسم آن داشته باشد تا به فهم قاری از خواندن آن سوره و متدبر در معانی آیات، یاری رساند.
- ادراک برخی از اسرار اسمای سوره‌ها متوقف است بر وقوف بر اشارت دلالت‌کننده بر معانی مفردات سوره.
- اسامی سور، قاری را به لحاظ ذهنی و روحی بر آنچه این اسم از سوره بیان می‌دارد، آماده می‌کند.
- اسماء در برخی سوره‌ها دلالت خاصی بر اعجاز قرآن کریم دارند و بر معنایی عظیم دلالت دارند که بر عظمت قرآن کریم اشاره دارد.
- معرفت اجمالی و تفصیلی اسباب نزول قرآن کریم، ما را به فهم اسرار آن تشویق می‌کند.
- برخی از اسمای سوره‌ها بر مفهوم عظیمی که در قرآن آمده اشاره دارند؛ مانند سوره نساء که در آن بر عظمت قدر زن در اسلام تأکید شده و زن را هم شریک در ارث قرار داده و آنچه در جاهلیت از حقوق او ضایع شده بود را به او برگرداند.
- برخی اسماء چیزی را در خود دارند که قاری در اولین مرتبه با برخورد به چنین اسمی آن را غریب می‌بیند و همین امر باعث می‌شود که به جستجو و تحقیق از سر نام‌گذاری سوره به این اسم بپردازد. از جمله این موارد می‌توان سوره مائده را نام برد.
- گاهی سبب تسمیه یک سوره، تکرار لفظ و واژه‌ای است که در آن سوره صورت گرفته، مانند سوره انعام که لفظ «أنعام» شش مرتبه در آن تکرار شده است.
- بعضی سوره‌ها اختصاص به اسمی یافته‌اند که در دیگر سوره‌ها، ذکر نشده است؛ مانند سوره اعراف.
- نام برخی سوره‌ها، با اسباب نزولشان ارتباط می‌یابد؛ مانند سوره انفال که در آن صحابه رسول خدا(ص) در غنائم غزوه بدر اختلاف کردند و از پیامبر خدا(ص) دراین‌باره سؤال کردند و در پاسخشان سوره مذکور(انفال) نازل شد.
- برخی اسماء سوره‌ها، معجزه یا خصوصیتی از پیامبر خدا(ص) را در خود دارند؛ مانند سوره انفال؛ چرا که حل مسئله غنائم از مواردی است که به پیامبر ما(ص) اختصاص دارد و هیچ‌کس پیش از ایشان این کار را نکرده است.
- بعضی سوره‌ها بیش از یک اسم دارند؛ مانند فاتحه که اسم‌های آن به سی نام می‌رسد و هرکدام از این اسامی دلالت و برائتی را در خود دارد. به‌هرحال تعدد اسماء دلیل بر عظمت مسمّا است.
- گاهی در تسمیه یک سوره، تمییز آن از امثال آن مشاهده می‌شود مانند سوره یونس که نام‌گذاری آن به این اسم، تمییز آن از دیگر سوره‌های همانند آن است که با «الف لام راء» آغاز می‌شوند؛ یعنی سوره‌های هود و یوسف و ابراهیم و حجر. هرکدام از این سوره‌ها به یک پیامبر یا قوم آن پیامبر پرداخته است.
- بعضی از اسماء، دلالات عقدیه را در خود دارند؛ مانند سوره اسراء.
- گاهی در میان اسامی سوره‌ها به سوره‌ای برمی‌خوریم که به رکنی از ارکان اسلام اشاره دارد مانند سوره حج که به دلیل اهتمام به این عمل عبادی و اهمیت آن با این نام بیان شده است.
- سخن گفتن از مقاصد اسمای سوره‌های قرآن، عین سخن از قرآن کریم است، زیرا یکی از اسامی قرآن کریم، «فرقان» است که این اسم دقیقاً نام یکی از سوره‌های قرآنی نیز هست.[۶]
وضعیت کتاب
بخشی از مطالب این کتاب، پیش‌تر در رساله دکترای همین نویسنده با عنوان «اسماء السور القرآنیه دلالات و اشارات» بیان شده بوده که نویسنده این اثر را، با استفاده از کتاب مذکور و تکمیل آن و تغییر در شیوه نگارش، نوشته است.[۷]
نویسنده این کتاب را به دوستداران قرآن، خوانندگان آن، حافظان، اولیای امور مسلمین و علما، پدر و مادرش، دوستان و خانواده و دار الواضح الامارات، هدیه کرده است.[۸] او در بخش تقدیر و تشکر به‌صورت کلی، از همه کسانی که وی را در نگارش این اثر یاری کرده‌اند، تشکر کرده است.[۹]
اعدادی کتاب به‌صورت انگلیسی ذکر شده است و نویسنده دراین‌باره می‌نویسند: «وضع الارقام فی هذا الکتاب الارقام المعروفة بین الناس علی آن‌ها انکلیزیة فهی فی الحقیقة عربیة الأصل و هذا ما یجهله کثیر من الناس و خاصة العرب» یعنی اعدادی که در کتاب به کار رفته اعدادی است که اکثر مردم تصور می‌کنند انگلیسی است ولی در حقیقت، این اعداد، عربی هستند و اکثر مردم جاهل به این موضوع هستند.[۱۰]
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و خاتمه کتاب.