تقی‌الدین نجرانی، مختار بن محمود
مختار بن محمود العجالى المعتزلى الشهير بتقى‌الدين النجرانى از عالمان معتزلى قرن هفتم هجرى است.تاريخ ولادت وى دقيقا معلوم نيست، اما به نظر مى‌رسد در نيمه دوم قرن ششم هجرى زاده شده باشد.دربارۀ وى در كتب تراجم اطلاع چندانى وجود ندارد.فقط بروكلمان در جلد اول«تاريخ الأدب العربى» به نام وى اشاره كرده و معتقد است كه تقى‌الدين النجرانى در سالهاى 505 تا 675 هجرى قمرى كتاب «الكامل في الاستقصاء» را نگاشته است.اما مزيد بر اين اطلاعى دربارۀ وى به دست نمى‌دهد.برخى او را زيدى دانسته‌اند اما محقق«الكامل في الاستقصاء» اين عقيده را مردود اعلام داشته و او را جزء عالمان معتزلى مى‌شمارد.محقق به نكته‌اى دربارۀ تشابه اسمى مؤلف كتاب با شخصى به نام نجم‌الدين ابوالرجاء مختار بن محمود الزهدى الغزمينى كه اتفاقا او نيز مانند مؤلف «الكامل في الاستقصاء» اثرى به نام «المجتبى» از خود به يادگار گذاشته اشاره مى‌كند و به ايراد و پرسش ذيل مى‌پردازد:
| نام | تقی‌الدین نجرانی، مختار بن محمود |
|---|---|
| نامهای دیگر | |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مؤلف | AUTHORCODE01756AUTHORCODE |
1-آيا نجم‌الدين مختار بن محمود زاهدى غزمينى فقيه حنفى صاحب كتاب «المجتبى في فروع الفقه الحنفى»همان مختار بن محمود العجالى المعتزلى، صاحب كتاب «المجتبى في اصول‌الدين» است يا اين دو، دو شخصيت متفاوتند كه اتفاقا با يكديگر در نام خود و نام کتاب‌هايشان مشابهت دارند؟
2-آيا شيخ مختار بن محمود العجالى المعتزلى صاحب «المجتبى في اصول‌الدين»همان نويسندۀ كتاب «الكامل في الاستقصاء» است يا خير؟در پاسخ به اين اولين پرسش محقق مى‌گويد: [به نظر مى‌رسد]با توجه به تشابه اسمى اين دو و تشابه به نام كتابى كه نگاشته‌اند و نيز با توجه به اشتراك اين دو در نام پدر (محمود) و زمانى كه مى‌زيسته‌اند، فقيه و متكلّم معتزلى، يك شخص بيشتر نباشد كه به جهت نبود آگاهى كافى در مورد زندگانى و آثار وى به دو نام خوانده شده است.
در پاسخ به سؤال دوم هم وى معتقد است كه مؤلف كتاب «المجتبى في اصول‌الدين»همان مؤلف «الكامل في الاستقصاء» است.وى براى اثبات مدعاى خويش به فقراتى از كتاب «المجتبى» اشاره مى‌كند كه از مطابقت كامل با آنچه در «الكامل في الاستقصاء»آمده، برخوردار است.محقق بر اين باور است كه «المجتبى»پس از «الكامل» به نگارش درآمده چرا كه بسيارى از فقرات آن برگرفته از «الكامل في الاستقصاء» است.
از ديگر آثار وى اطلاعى در دست نيست جز آنچه كه خود وى در «الكامل» از آن با عنوان «الدرر» یاد مى‌كند آنجا كه مى‌گويد:ان ظواهر النصوص لا تفيد اليقين إلا بعد استجماع ثلاثة عشر شرطا ذكرناها في«الدّرر»فلا بد من بيانها.
تاريخ وفات وى نيز بطور دقيق مشخص نيست اما به نظر مى‌رسد در قرن هفتم هجرى بدرود حيات گفته باشد.