دول الإسلام
دول الإسلام، اثر شمس‌الدین ابی‌عبدالله محمد بن احمد بن عثمان ذهبی (متوفی 748ق) با تحقیق حسن اسماعیل مروه، تلخیص حوادث تاریخی کشورهای اسلامی، از ابتدای خلافت خلفای راشدین، تا سال 744ق است که به زبان عربی و حدوداً در اوایل قرن هشتم هجری، نوشته شده است. محمود ارناؤوط بر این اثر مقدمه نوشته است.
| دول الإسلام | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ذهبی، محمد بن احمد (نويسنده)
ارناووط، محمود (مقدمه نویس) مروه، حسن اسماعیل (محقق) |
| ناشر | دار صادر |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | 1999م |
| موضوع | اسلام - تاريخ - سال شمار ، کشورهاي اسلامي - تاريخ - سال شمار ، |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | /ذ9د9 35/63 DS |
کتاب حاضر، به دلیل اختصار در ذکر وقایع و وفیات، به «تاریخ الصغیر» نیز معروف شده زیرا این اثر خلاصه‌ای از کتاب «تاریخ الکبیر» نویسنده است که به نام «تاریخ الاسلام» نام‌گذاری شده است. استفاده علما و بزرگانی همچون صفدی، ابن کثیر، ابن تغری بردی، ابن عماد حنبلی، ابن شقده و... از مطالب این کتاب در آثار خود، نشان‌دهنده اهمیت و جایگاه آن، در میان کتب تاریخی می‌باشد[۱].
ساختار
کتاب با دو مقدمه از محمود ارناؤوط و محقق آغاز و مطالب، به‌صورت سال‌شمار در دو جزء تنظیم شده است.
ذهبی، پس از ذکر نام هر سال، حوادث و وقایع مربوط به هریک را، به‌صورت خلاصه، ذکر کرده است.
ایشان تاریخ دول اسلامی را پس از وفات پیامبر(ص) آغاز و تا سال 714ق بیان کرده و سپس، خود ذیلی بدان افزوده و مطالب را از 715ق تا 744ق، ادامه داده است[۲].
گزارش محتوا
در مقدمه محمود ارناؤوط، به اهمیت کتاب اشاره شده است[۳].
در مقدمه محقق، ضمن اشاره مختصری به زندگانی نویسنده و کتاب وی، اعمالی که در تحقیق کتاب صورت گرفته، توضیح داده شده است[۴].
جلد اول که قسمت اول را در خود جای داده، متضمن حوادث و وفیات مربوط به سال یازدهم هجری تا سال 500ق است.
از جمله مطالبی که در این قسمت، عنوان گردیده، عبارتند از: چگونگی به خلافت رسیدن هر یک از خلفای راشدین و بیعت مردم با ایشان و حوادث مهمی که در دوران خلافت هر یک اتفاق افتاده است (با این تفاوت که دوران خلافت ابوبکر، نسبت به سایر خلفا، بسیار مختصر و در حد چند سطر می‌باشد)؛ خلافت امام حسن(ع) در سال چهلم هجری؛ به ولایت رسیدن زیاد بن امیه در سال 41ق؛ وفات سعید بن زید، پسرعموی خلیفه دوم، عثمان بن ابی‌العاص، ام‌المؤمنین میمونه و به شهادت رسیدن حجر بن عدی در سال 51ق؛ وفات عمران بن حصین خزاعی صحابی، معاویه بن حدیج یکی از والیانی که معاویه بر مصر گماشته بود و فضاله بن عبید انصاری قاضی دمشق در سال 52ق؛ وفات زیاد بن أبیه (کسی که معاویه او را برادر خود می‌دانست) در سال 53ق و...
جلد دوم، به قسمت دوم مطالب اختصاص داشته و حوادث و وفیات سال 501ق تا 744ق را در خود جای داده است.
از جمله این حوادث و وفیات، عبارتند از: وفات تمیم بن معز بن بادیس، یکی از حاکمان آفریقا در سن 79 سالگی و عبدالرحمن بن حمد دونی صوفی، راوی کتاب «النسائی» در سال 501ق؛ کشته شدن قاضی اصفهان و ابوالمحاسن رویانی صاحب کتاب «البحر» به دست فرقه اسماعیلیه و وفات ابوزکریا یحیی بن علی تبریزی در سال 502ق؛ وفات ابوالقاسم علی بن احمد بن بیان، ابوالخطاب محفوظ بن احمد کلوذانی ازجی، ابوالغنالنم محمد بن علی بن میمون، محدث کوفه و در اسل 510ق و...
از ویژگی‌های خاص کتاب، می‌توان به خلاصه بودن مطالب و اشاره گذرا به هریک از حوادث، بدون توضیح خاص یا تشریح وقایع، اشاره نمود.
وضعیت کتاب
کتاب فاقد فهرست مطالب بوده ولی فهرست آیات؛ احادیث؛ اشعار؛ اعلامی که ذکر حالی از ایشان شده است؛ مواضع و شهرها؛ فتوح، غزوات و وقایع؛ بیماری‌های همه‌گیر، فجایع و اتفاقات عجیب؛ کتبی که نام آن‌ها در متن آمده، به همراه فهرست مصادر و منابع تحقیق و تعلیق، در انتهای جلد دوم آمده است.
در پاورقی‌ها بیشتر به ذکر منابع پرداخته شده و در برخی موارد نیز، کلمات مشکل متن، توضیح داده شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.