تاريخ الخلفاء (ابن ماجه)

تاريخ الخلفاء، اثر ابن ماجه، ابوعبدالله محمد بن یزید ربعی (متوفی 273ق)، کتابی است یک‌جلدی به زبان عربی با موضوع تاریخ اسلامی. اثر به تحقیق مدیحه شرقاوی رسیده و همو بر کتاب، مقدمه نوشته و پاورقی زده است. این اثر به روایت ابوبکر سدوسی، ابوبکر شافعی و ابوعلی بن شاذان به دست محقق رسیده است.

‏تاريخ الخلفاء
پدیدآوران	ابن ماجه، محمد بن یزید (نويسنده) شرقاوی، مدیحه (محقق و مقدمه نویس)
ناشر	مکتبة الثقافة الدينية
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	2000م , 1420ق
موضوع	خلفای راشدین، امویان، عباسیان
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏/‎‏آ‎‏2‎‏ ‎‏الف‎‏2‎‏88 38/4 ‏DS‎‏

با توجه به اینکه ابن ماجه متوفای 273 و یا 283ق است و برخی از خلفایی که در این کتاب معرفی شده‌اند (همچون تعدادی از خلفای عباسی) به بعد از وفات ایشان اختصاص یافته، چنین به نظر می‌رسد که این خلفا توسط راویان سه‌گانه کتاب معرفی شده‌اند.

ساختار

کتاب دارای مقدمه محقق و محتوای مطالب ضمن فصل‌های مختلف است. محقق در تحقیق این اثر بر نسخه چاپی کتاب‌های تاریخ ابن عساکر و تهذیب همو و تاریخ بغدادی خطیب بغدادی و کتاب‌های طبقات، مراجعه کرده است

گزارش محتوا

این کتاب اثر محمد بن یزید با روایت ابوبکر سدوسی از ابوبکر شافعی و ابوعلی بن شاذان است همان‌طور که از نام آن پیداست، درباره تاریخ خلفا نوشته شده است.

نام راویان کتاب و اولین روایت آن در ابتدای کتاب این‌چنین ذکر شده است: اخبرنا الرئیس ابوعلی بن نبهان فی کتابه الینا من بغداد، قال انا علی بن شاذان قراءة علیه و انا اسمع، ثم انا ابوعبدالله البلخی انا ابوالفضل بن خیرون، انا ابن شاذان و انا البلخی، انا طرادو ابن التمیمی قالا: ابن وصیف الصیاد، انا ابوبکر الشافعی بجمیعه و قرأت علی الشیخ الإمام أبی‌القاسم إسماعیل بن أحمد بن السمرقندی أیده الله أخبرکم أبوالفضل محمد بن أحمد بن محمد المحاملی الفقیه قراءة علیه و أنت تسمع فی محرم سنة أحدی و سبعین و أربعمائة أنا ابوعلی الحسن بن أحمد بن إبراهیم بن الحسن بن محمد بن شاذان، أنا ابوبکر محمد بن عبدالله بن إبراهیم الشافعی البزاز قراءة علیه و أنا أسمع فی یوم الثلاثاء لإثنتا عشرة لیلة بقیت من شهر ربیع‌الاول من سنة خمسین و ثلاثمائة، قیل حدثکم أبوبکر عمر بن حفص السدوسی أنا محمد بن یزید ابوعبدالله، أنا عباد المهلبی عن هشام بن حسان عن عکرمة عن ابن عباس قال: ... . محتوای روایتی که از ابن عباس با این سند نقل می‌شود این است که: به پیامبر خدا(ص) در چهل‌سالگی وحی شد. ایشان 13 سال در مکه اقامت کردند و 10 سال در مدینه و در 63 سالگی از دنیا رفتند... .

در بخشی از کتاب که به ذکر خلافت امیرالمؤمنین، علی(ع) پرداخته می‌خوانیم: علی بن ابی‌طالب(ع) که کنیه‌اش ابوالحسن است، دوازده روز مانده از ذی‌حجه سال 35 هجری به خلافت رسیدند و در ماه رمضان سال 40 کشته شد(به شهادت رسید). خلافتش حدود 4 سال و 9 ماه و چند روز طول کشید.

قاتلش عبدالرحمن بن ملجم در کوفه بود. علی(ع) در 11 سالگی اسلام آورد و با پیامبر(ص) هجرت کرد درحالی‌که 21 سال داشت. قتل(شهادت) امام علی(ع) در روز جمعه ماه رمضان سال 40 هجری واقع شد. در آن زمان 63 سال داشت. او علی بن ابی‌طالب بن عبدالمطلب بن هاشم است و مادرش فاطمه بنت احمد بن هاشم و او دخترعموی ابوطالب بود. حسن بن علی(ع) بر پدرش نماز خواند. میان مقتل عثمان تا صلح حسن بن علی(ع) و معاویه، 5 سال و 3 ماه و 7 شب، فاصله شد. حسین بن علی(ع) در روز عاشورا در ماه محرم سال 61 هجری در کربلا در 57 سالگی به شهادت رسید. سپس فتنه ابن زبیر برپا شد. صلح حسن بن علی(ع) در ربیع‌الاول سال 41 هجری برگزار شد.

خلفا و حوادثی که ذکر آنها در این کتاب رفته عبارتند از: ابوبکر، عمر، عثمان، علی بن ابی‌طالب(ع)، حسین بن علی(ع) و مقتل ایشان، معاویة بن ابوسفیان، یزید بن معاویه، معاویه بن یزید، مروان بن حکم، بیعت عبدالله بن زبیر، بیعت عبدالملک بن مروان، خلافت ولید بن عبدالملک، ولایت سلیمان بن عبدالملک، خلافت عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک، هشام بن عبدالملک، ولید بن یزید، ولایت یزید بن ولید، بیعت ابراهیم خلیع، بیعت مروان بن محمد، خلافت ابوالعباس سفاح، ابوجعفر منصور، مهدی عباسی، هادی عباسی، هارون‌الرشید، امین عباسی، مأمون، معتصم، واثق، متوکل، منتصر، مستعین عباسی، معتز، مهتدی، معتمد، معتضد، مکتفی، مقتدر، عبدالله بن معتز، قاهر بالله، راضی بالله، متقی بالله، و مستکفی بالله.

وضعیت کتاب

پیشترها، محمد مطیع حافظ اقدام به چاپ این اثر کرده ولی از نظر مدیحه شرقاوی، برخی امور باید به آن افزوده می‌شده و ازاین‌رو او دست به چاپ مجدد این اثر به همراه افزودن برخی تعلیقات و حواشی و همچنین ساختن فهرست عام برای خلفای راشدین و امویان و برخی خلفای عباسی(تا هنگام خلیفه المستکفی) کرده است.

فهرست مطالب در انتهای کتاب آمده. فهارس فنی شامل کشاف عام برای خلفا و کشاف عام کتاب، هم در انتهای اثر پیش از فهرست مطالب ذکر شده است.

منبع مقاله

مقدمه و متن کتاب.