اهلی شیرازی، محمد
محمد اهلی شیرازی (درگذشته 942ق/1535م)، ادیب و شاعر سدة 10ق/16م. او از شاگردان دوانی بود و بااینکه به دربار شاهان راه یافت، تا آخر عمر در تنگ‌دستی زیست. مزار اهلی در کنار تربت حافظ شیرازی در شیراز است.
جایگاه اجتماعی و معاشران
وی از شاگردان جلال‌الدین محمد دوانى (درگذشته 908ق) بود و در جوانى به دربار سلطان حسین بایقرا در هرات راه یافت و در آنجا قصیده معروف خود را به تتبع از سلمان ساوجى برای امیر علی‌شیر نوایى سرود. اهلى از هرات، به آذربایجان رفت و به دربار سلطان یعقوب، سومین پادشاه آق قویونلو راه یافت و در ستایش او اشعاری سرود. اهلى به هنگام جلوس شاه اسماعیل صفوی به دربار او روی آورد و در آنجا منزلت بسیار یافت. بااین‌حال، گویند که وی همواره در فقر و تنگ‌دستى زیست[۱].
وفات
اهلى در 84 سالگى در شیراز درگذشت و در کنار تربت خواجه حافظ به خاک سپرده شد[۲].
ویژگی‌های شعری
اهلى را پیرو سبک عراقى دانسته‌اند. او در قصیده از انوری، ظهیر فاریابى، خاقانى و جامى و در غزل از سعدی و حافظ پیروی مى‌کرده است. اشعار وی که در قالب‌های مختلف شعری سروده شده، آکنده از صنایع ادبى است. او به‌ویژه در ساختن ماده تاریخ، چیره‌دست بود. اهلى، قصاید بسیار و نیز چند ترکیب‌بند در منقبت پیامبر(ص)، حضرت على(ع) و اهل‌‌بیت(ع) سروده است. از او 3 قصیده، در پاسخ سلمان ساوجى برجای مانده است. مثنوی شمع و پروانه او تمثیلى از عشق و جذبات آن است که در 894ق، برای سلطان یعقوب به تقلید از نظامى و جامى، سروده شده است. این مثنوی یک بار بهطور مستقل، به کوشش احمد صدرنیا کازرونى، در شیراز (1312ق) و بار دیگر همراه با کلیات او به چاپ رسیده است. مثنوی دیگر او با عنوان سحر حلال در 520 بیت نیز بارها به چاپ رسیده است. یکى دیگر از آثار وی که بهطور مستقل نیز منتشر شده، منظومه گنجفه نام دارد. وی بر این منظومه نیز دیباچه‌ای منثور نگاشته و سبب نظم آن را بیان داشته است[۳].
پانویس
منابع مقاله
غلامیان، سیمین، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، 1380ش.