مفاتيح الشرائع (تحقیق توحیدی)
مفاتيح الشرایع، اثر ملا محسن فیض کاشانى (متوفاى 1091ق) متخلص به فیض، از حکیمان، حدیث‌شناسان و فقیهان امامیه در قرن یازدهم است. این اثر مهم‌ترین و جامع‌ترین تألیف فقهی فیض است که نگارش آن را به سال 1042ق به پایان رسانده است. این نسخه منقح از کتاب با مقدمه و تصحیح مسیح توحیدی در دو جلد به زبان عربی منتشر شده است.
| مفاتيح الشرائع | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (نويسنده)
امامی کاشانی، محمد (محقق) توحیدی، مسیح (محقق) |
| ناشر | مدرسه عالي شهيد مطهري |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | 1395ش |
| شابک | 978-600-5283-02-3 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | /ف9م7 182/7 BP |
در مقدمه تحقیقی مصحح ابتدا به زندگینامه و آثار فیض کاشانی و نیز سخنان علما پیرامون این شخصیت و اساتید و شاگردانش اشاره شده است. دسته‌بندی آثار فراوان این عالم شیعی در چهارده عنوان از بخش‌های مفید مقدمه است[۱].
مصحح در ادامه مقدمه به بررسی کتاب مفاتیح الشرایع پرداخته و می‌نویسد: مولی محسن فیض در تنظیم و ترتیب مباحث فقهی این کتاب از شیوه تنظیم تألیفات فقهی فقهای پیشین پیروی نکرده است؛ بلکه آن را به‌واسطه دیدگاه نو، ترتیب جدیدی ارائه داده است[۲]. درواقع فیض در کتاب‌های فقهی و حدیثی خود مانند وافی، معتصم الشیعة و مفاتیح الشرائع ترتیب جدیدی را اختیار نموده و با ادغام پاره‌ای ابواب در بعضی دیگر و جابه‌جا کردن ابواب، تدوین جدیدی برای فقه و حدیث پدید آورد. فیض این روش را تا حدود زیادی از شیوه غزالی در احیاء العلوم الهام گرفته است[۳]. وی مفاتیح را همانند ترتیب کتاب دیگرش «معتصم الشيعة في أحكام الشريعة» در دوازده کتاب تدوین کرده است؛ بدین‌صورت که فقه را به دو بخش: فن عبادات و سیاسات و فن عادات و معاملات تقسیم کرده است. هر یکى از این دو بخش، از شش کتاب و یک خاتمه تشکیل شده و هر کتاب نیز حاوی مقدمه و ابوابی است[۴].
وجود ده‌ها نسخه خطی از کتاب مفاتیح الشرایع بین منابع ارزشمند خطی در کتابخانه‌های بزرگ و معتبر جهانی حکایت از اهمیت این اثر نزد علما و شارحان دارد[۵].
اختصار، ایجاز، استدلالی بودن و استناد مباحث به کتاب و سنت در مفاتیح الشرائع، موجب گردید تا در آغاز تألیف موردتوجه و عنایت عالمان فقه اعم از مجتهدان، محدثان، اصولیان و اخباریان قرار گیرد. لذا بر این کتاب عالمان اصولی و اخباری حواشی نوشته‌اند. فراوانی شروح و حواشی بیان‌گر جایگاه آن در میان فقیهان امامیه می‌باشد[۶].
امتیازات نسخه
- عنوان‌گذاری هر مفتاح به‌نحوی‌که حکایت از مطالب طرح شده در آن مفتاح کند. این عناوین بین کروشه [ ] در ابتدای هر مفتاح ذکر شده است. در گوشه سمت راست نیز شماره مفاتیح در کروشه ذکر شده است که 1231 مفتاح را بالغ می‌شود.
- ذکر خلاصه بحث در حاشیه صفحات و ذکر فهرست این خلاصه‌ها در آخر کتاب تا خواننده به‌راحتی بتواند به آن مراجعه کند.
- تقویم نص با مراجعه به دیگر کتب فقهی مانند شرح محمدهادی بر مفاتیح الشرایع.
- اعراب‌گذاری همه آیات و روایات ذکر شده در کتاب.
- مستندسازی آیات، روایات و اقوال.
- شرح و توضیح مطالب کتاب در پاورقی‌ها.
- مقابله با چند نسخه خطی که شرح آن نسخ در مقدمه ذکر شده است[۷].
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- نقیبی، سید ابوالقاسم، «مکتب، آثار و آرای فقهی فیض کاشانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، فصلنامه رهنمون، تابستان و زمستان 1386، شماره 23 و 24، ص71 تا 114.