ابن فهد، محمد بن محمد
محمد بن محمد بن محمد، ابوالفضل تقی‌الدین ابن فهد (787-871ق)، پسر نجم‌الدين محمد، مورخ، از علمای شافعیه
ولادت
وى در 5 ربيع الثانى 787ق در اصفون زاده شد.
تحصیلات
در 795ق همراه پدر به مكه رفت و در آن‌جا به تحصيل علم پرداخت. او برای سماع حديث به مدينه و يمن سفر كرد. از شيوخ او در مكه، عبدالرحمان فاسى و ابوهُرَيره بن نقاش، در مدينه، رقيه دختر ابن مزروع و عبدالرحمان زرندى و در يمن مجد لغوى و على بن ابوبكر ازرق بوده‌اند. از استادان بسيارى اجازه گرفت و پسرش در این مورد معجم و فهرست ویژه‌اى پرداخته است. تقى‌الدين، ابن حجر را در مكه ديد و از دانش او بهره‌مند شد. او «الامتاع» را نزد مقريزى خواند و نسخه‌اى از آن را به خط فرزند خود نجم‌الدين عمر، برای خود تهيه كرد. او در كسب علم و ضبط و استخراج مطالب از کتاب‌ها، بلند آوازه شد و این منزلت برای پسر او نيز حاصل گشت. كسان بسيارى در حجاز از وى اخذ حديث كردند. توجه به حديث و سنت از او به فرزندانش منتقل شد و شايد از این روست كه گاه در نسبت آنان «الاَثَرى» هم ديده مى‌شود. سخاوى در دو نوبت كه مجاور مكه بود، او را ديده، از او بهره برده و بسيارى از نوشته‌هاى خود را به او ارائه كرده است.
وى پيوسته به كار مطالعه و نوشتن سرگرم بود. کتابخانه او در آن زمان در مكه، نظير نداشت و همگان از آن بهره‌مند مى‌شدند. او کتابخانه‌اش را وقف كرد تا پس از مرگش نيز مورد استفاده طالبان علم قرار گيرد. وى طبع شعر نيز داشت
وفات
در 7 ربيع الاول 871ق از دنيا رفت.
آثار
الف) چاپى:
لحظ الالحاظ، تنها اثر از نوشته‌هاى اوست كه همراه ذيل‌هاى حسینى دمشقى و سيوطى بر «تذكرة الحفاظ» ذهبى چاپ شده است. لحظ در واقع ذيلى است بر ذيل ابوالمحاسن محمد بن على علوى حسینى دمشقى و نام كامل آن «لحظ الالحاظ بذيل طبقات الحفاظ» است.
ب) خطى:
1. بُغية الطالب الفالح من مشيخة قاضى طيبة ابى الفتح الصالح؛
2. حديث ابى‌على الحسن بن عرفه؛
3. رسالة الكامل على تراجم المكيين و المدنيين الذين اخذ عنهم العلامه على بن خليل اللُبودى؛
4. طرق الاصابة بما جاء في فضائل الصحابة؛
5. عُمدة المُنتحِل و بُلغة المُرتحِل؛
6. الفتح الربانى لجمیع مرویات الشيخ ابى الفتح العثمانى؛
7. الدرر السَنّية و الجواهر البَهيّة من الاحاديث النبویة.
ج) آثار يافت نشده:
1. الاِبانة مما ورد في الجعرانة؛
2. الاشراف على جمیع النُكَت الظِراف؛
3. اقتطاف النور مما ورد في ثور؛
4. بُشرى الوَرى مماورد في حرا؛
5. بهجة الدماثة بما ورد في فضل المساجد الثلاثة؛
6. تأمیل نهایة التقريب و تكمیل التهذيب بالتذهيب؛
7. تحفة الاشراف بمعرفة الاطراف، در 3 جلد؛
8. تحفة العلماء الاتقياء بماجاء في قصص الانبياء، سخاوى عنوان این کتاب را نخبة العلماء... آورده است؛
9. تقريب البعيد فيما ورد في يومى العيد؛
10. الجُنة باذكار الکتاب و السنة؛
11. الزوائد على حياة الحيوان للدمیرى؛
12. غاية القصد المراد من الاربعين العالية الاسناد؛
13. في سيرة الخلفاء و الملوك، در 2 مجلد؛
14. المطالب السنية العوالى بما لقريش من المفاخر و المعالى؛ 15. النور الباهر الساطع من سيرة ذى البرهان القاطع، در سيرت نبوى.
منابع مقاله
دايرة المعارف بزرگ اسلامى ج4 ص427.