كتاب الآثار
كتاب الآثار، تألیف محمد بن حسن شیبانی (متوفی 189ق)، تصنیف آثار و گفته‌های ابوحنیفه و برخی از صحابه به‌ترتیب ابواب فقهی است. تحقیق و تصحیح اثر به قلم ابوالوفا افغانی است.
| الآثار | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شيباني، محمد بن حسن (نویسنده) افغاني، ابوالوفاء (مصحح) |
| ناشر | دار الکتب العلمية |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | 1413ق |
| چاپ | 2 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | /ش9آ2 171/2 BP |
ساختار
این کتاب به‌ترتیب ابواب فقهی تألیف شده است؛ بدین‌ترتیب که در جلد اول ابواب طهارت و صلات تا صلات کسوف در ضمن 222 اثر مطرح شده است. جلد دوم نیز با باب جنائز و غسل میت آغاز و با مباحث کفن و دفن و نماز میت ادامه یافته و به زیارت قبور ختم شده است. در این جلد نیز 103 اثر و در مجموع 325 اثر ذکر شده است.
گزارش محتوا
کتاب بدون هر مقدمه و حمد و ثنای الهی با ذکر آثاری در رابطه با باب وضو آغاز شده ا ست. محقق اثر در مقدمه، برخی نسخ را مشتمل بر حمد و ثنای الهی و صلوات بر پیامبر دانسته و آن را از اضافات ناسخین دانسته است؛ چراکه این شیوه متأخرین است و متقدمین از علما حمد و صلوات را در ابتدای تصانیف خود نمی‌آوردند[۱].
بیشتر این آثار، اخباری است که محمد بن حسن از افرادی چون ابوحنیفه یا ابراهیم بن یزید خوزی (متوفی 151ق) و یا عبدالله بن مبارک مروزی خراسانی (متوفی 181ق) نقل کرده است[۲].
شاگردان ابوحنیفه خصوصاً قاضی ابویوسف و شیبانی که به دو «امام» و دو «صاحب» مشهورند، نقش مهمی در گسترش و نشر مذهب حنفی داشتند که سرانجام موجب رواج آن مذهب شد و پیروان زیادی در بین مسلمانان پیدا کرد[۳].
محقق اثر در پاورقی‌ها فراوان به آثار ابویوسف ارجاع داده است[۴].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب هر جلد در انتهای آن ذکر شده است.
در پاورقی‌های کتاب، اختلاف نسخ، تحقیق آثار در دیگر منابع و نیز ارجاعات مفیدی ذکر شده است.