فقه الإمام علي علیه‌السلام، الإرث

فقه الإمام علي(ع)، اثر خالد غفوری، اولین قسمت از سلسله کتاب‌های «سلسلة فقه أهل‌البيت(ع)» می‌باشد که در آن، فقه و تراث اهل‌بیت(ع)، به‌ویژه فقه امام علی(ع) پیرامون موضوع ارث، به‌صورت فقه مقارن، به بحث و بررسی گذاشته شده است.

‏ فقه الإمام علي علیه‌السلام، الإرث
پدیدآوران	غفوری، خالد (نويسنده)
ناشر	المجمع العالمي للتقريب بين المذاهب الإسلامية. المعاونية الثقافية. مرکز التحقيقات و الدراسات العلمية
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	2010م , 1431ق
موضوع	فقه جعفری - قرن 14، ارث (فقه)
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏ ‏‎‏BP‎‏ ‎‏197‎‏ ‎‏/‎‏غ‎‏7‎‏ف‎‏7*

ساختار

کتاب با دو مقدمه از ناشر و نویسنده آغاز و مطالب در چهار فصل، تنظیم شده است.

گزارش محتوا

در مقدمه ناشر، به بیان اهمیت کتاب پرداخته شده و در مقدمه نویسنده، ابتدا به اهداف تحقیق در اثر حاضر اشاره گردیده و سپس روش پژوهش کتاب، توضیح داده شده و در پایان، به مباحث کتاب، اشاره شده است.

این کتاب، حرکت مؤثری در عرصه فقه محسوب می‌شود و نگاه متفاوت و جدیدی را در مباحث فقهی به‌صورت مقارن ابداع کرده و نظرات مشترک شیعه و اهل تسنن را به تصویر کشیده شده است. فقه امام علی(ع) موقعیت ممتازی در میان فقه‌های دیگر دارد و این کتاب با ترتیب و تقسیم‌بندی منطقی و اصولی تلاش کرده با تحلیل‌های علمی و فقهی و تکیه بر نصوص مختلف، امتیازات فقه علوی را به تصویر بکشد و به جهان اسلام معرفی کند. در این کتاب، فقه و تراث اهل‌بیت(ع)، به‌ویژه فقه امام علی(ع) تشریح و از آن دفاع شده است و همچنین در مواردی که خلط‌هایی وجود داشته، با تحقیق و برررسی دقیق، رفع شده است. جمع بین نصوص متعارض و نصوص مختلف از ویژگی‌های بارز این کتاب است.

فصل نخست، دربردارنده مباحثی مقدماتی است که در سه محور زیر، عرضه شده است:

1. محور اول، متضمن مباحث عامه بوده و شامل سه بحث در موضوعات زیر می‌باشد:
   1. تراث فقهی و ویژگی‌های بارز آن.
   2. معرفی تراث علمی امام علی(ع) و اشاره به ویژگی‌های آن.
   3. موسوعه فقهی حضرت علی(ع): در این محور، به دلیل ارتباط کتاب «موسوعة فقه علي بن أبي‌طالب» تألیف محمد رواس قعله‌جی با اثر حاضر، به معرفی آن پرداخته شده است.
2. محور دوم، مباحث مربوط به علم فرائض را در چهار بحث زیر، در خود جای داده است:
   1. تعریف و بیان اهمیت علم فرائض: علم فرائض، یعنی علم به چگونگی تقسیم ارث و ماترک میت. موضوع این علم، تقسیم ماترک بوده و غایت آن، رساندن حق به صاحب آن می‌باشد. در پایان این بحث، به این نکته اشاره شده است که شناخت فرائض و کیفیت تقسیم آن، علم مستقلی به معنای مصطلح آن نیست، بلکه فنی از فنون علم فقه می‌باشد.
   2. بررسی تاریخ و تشریع ارث: در این بحث، ابتدا به بررسی موضوع ارث در امت‌های گذشته پرداخته شده و سپس موضوعات زیر، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است: مشروعیت ارث در اسلام؛ مراحل تشریع ارث در اسلام؛ اساس و پایه‌های تشریع ارث در اسلام و ابعاد مختلف تشریع ارث در اسلام شامل بعد اقتصادی، تطبیقی، اجتماعی، ادای حقوق و... .
   3. صحیفه امام علی(ع) در فرائض: در اخبار بسیاری که به حد تواتر می‌رسد، به وجود مجموعه و یا مجموعه‌هایی از احادیث نبوی(ص) نزد امیرالمؤمنین(ع) اشاره گردیده که به خط شریف ایشان و به طریق استماع مباشر و بی‌واسطه، نوشته شده است. در این قسمت، به بیان ویژگی‌ها و اسامی این مجموعه‌ها، پرداخته شده است.
   4. فروض و صاحبان آن و انواع توریث: در این قسمت، ابتدا به دو نوع ارث گذاشتن که عبارتند از تعیین کردن سهم هر ورثه و عدم تعیین آن، اشاره شده و سپس به بیان مقادیر فروض و صور اجتماع آن و صاحبان فروض، پرداخته شده است.
3. محور دوم، در سه بحث، تعاریف زیر را در خود جای داده است: تعریف ارث، فرائض و ترکه.

فصل دوم، به بحث و بررسی ارکان ارث و شروط آن، اختصاص یافته است. این ارکان، عبارتند از:

1. موروث (ترکه): که عبارت است از تمامی اموال منقول و غیر منقولی که از میت به‌جای مانده است. در این بخش ابتدا به بیان حقوق متعلق به ترکه و ترتیب آن پرداخته شده و سپس این موضوع مورد بحث قرار گرفته است که اگر میت به قتل رسیده باشد، آیا دیه او مانند سایر اموالش جزء ماترک او حساب شده و دیون و وصایای وی از آن خارج شده و مابقی بین ورثه تقسیم می‌شود یا خیر. در این قسمت، به استثنائات از ارث دیه و نیز حکم مالی که از دوران جاهلیت باقی مانده، اشاره گردیده است.
2. مورث (میت): تنها شرطی که برای مورث ذکر گردیده، تحقق مرگ اوست که خود دارای سه حالت است:
   1. حقیقتا: که عبارت است از مفارقت روح از بدن؛
   2. تقدیرا: جنینی که بر اثر جنایت وارده بر مادر، مرده است؛
   3. حکما: مفقود یا اسیری که قاضی به مرگ وی حکم کرده است.
3. وارث: برای تعلق ارث به وارث، چند شرط ذکر شده است که عبارتند از: حیات و تحقق موجبات ارث (خویشاوندی نسبی یا سببی با میت).

در فصل سوم، به تعریف طبقات سه‌گانه نسبی ارث، پرداخته شده است که عبارتند از:

1. طبقه اول: اولاد و پدر و مادر.
2. طبقه دوم: اخوه و اجداد.
3. طبقه سوم: عموها و دایی‌ها.

نویسنده در این فصل، به دلیل جلوگیری از تکرار مباحث، متعرض طبقات سببی ارث که عبارتند از: زوجیت، ولاء عتق، ولاء ضمان جریره و ولاء امامت، نشده است؛ زیرا این مباحث به‌صورت مفصل، در قسمت ارکان ارث در فصل دوم، مطرح شده است.

در آخرین فصل، مباحث مربوط به چگونگی تقسیم ارث، در موضوعات زیر، مطرح گردیده است: نسبت بین ترکه و سهام؛ رد؛ تعصیب؛ عول و احکام قسمت.

در پایان باید به این نکته اشاره نمود که این کتاب، نظرات مشترک اهل تسنن و تشیع را بر اساس فقه علوی بیان کرده است و مؤلف سعی نموده تقریب و نزدیکی مناسبی میان دیدگاه‌های مشترک به وجود آورد.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب به‌همراه فهرست منابع مورد استفاده نویسنده، در انتهای کتاب آمده است.

در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع، به توضیح برخی از مطالب متن، پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.