تحفه رضویه

تحفه رضویه، نوشته ملا مهدی نراقی (متوفی ۱۲۰۹ق)، کتابی فقهی به زبان فارسی در بیان احکام طهارت و نماز است. این کتاب در جوار حرم علی بن موسی‌الرضا(ع) نگاشته شد و به همین جهت تحفه رضویه نام گرفت.

‏ تحفه رضویه
پدیدآوران	نراقی، مهدی بن ابی‌ذر (نويسنده)
ناشر	بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	1384ش
موضوع	فقه جعفری - قرن 12ق
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏ ‏‎‏BP‎‏ ‎‏183‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏4‎‏ت‎‏3

ساختار

کتاب مشتمل بر مقدمه ناشر، کتاب‌شناخت تحفه رضویه و دو باب در احکام طهارت و نماز است. ابواب کتاب به ترتیب مشتمل بر هشت و شش مطلب است که هر یک از مطالب خود در ضمن مقاصد و فصولی تبیین شده است.

گزارش محتوا

این اثر شامل تمامی ابواب طهارت و صلاة است که مؤلف در مقدمه کتاب، فهرستی اجمالی از رئوس مطالب و فصل‌های آن ارائه کرده است‏.

مؤلف این اثر را به جهت نیاز عموم مردم تصنیف کرده و در آغاز کتاب می‌نویسد: «این رساله‌ای است در بیان مسائل ضروریه طهارت و نماز که علم آن بر هر یک از افراد مکلفین واجب و لازم است که نظر به التماس جمعی از اهل دیانت و سداد و طالبین زاد معاد، در رشته تحریر و تألیف کشیده شد... و به جهت اتفاق تألیف آن در جوار آن امام به‌حق و مقتدایی مطلق، لازم دانست که آن را به تحفه رضویه مسمی نماید»‏.

از امتیازات بارز این اثر تبویب و دسته‌بندی منطقی و سهل‌الوصولی است که در هر باب و به‌مقتضای مباحث ارائه کرده است. اگرچه این کتاب فتوایی است و برای مقلّدان نگارش یافته، اما کمتر مسئله‌ای را می‌توان یافت که دیگر نظریه‌ها و فتاوای پیرامون آن بیان نشده باشد، البته به‌صورت مجهول و اغلب بدون ذکر نام افراد مطرح گردیده است‏.

کتاب دارای دو باب است که هرکدام را مطالبی شامل می‌شود:

باب اول در بیان مسائل طهارت با ذکر اقسام آب‌ها و احکام آن‌ها آغاز و پس از بیان نجاسات، مطهرات، ظروف و پوست‌ها، وضو، غسل‌ها به تیمم پایان یافته است.

در عباراتی از این باب می‌خوانیم: «بدان که بارانی که متقاطر باشد –یعنی پی‌درپی بیاید- در حکم آب جاری است؛ خواه به حدی برسد که از ناودان و مثل آن جاری شود یا نه. پس هرگاه بر آب قلیل نجسی ببارد، آن آب پاک می‌شود و مادامی‌که باران بر آن می‌بارد، در حکم آن است که با آب جاری متصل باشد. پس به‌مجرد ملاقات، نجس نمی‌شود»‏.

باب دوم در مسائل و احکام نماز است. اشاره به اقسام نمازها، بیان نوافل یومیه، مقدمات و شرایط نماز، افعال و اذکار نماز، احکام ترک نماز و قضای آن و نماز جماعت و نماز خوف و نماز سفر، سایر نمازهای واجب و نمازهای سنتی مطالب این باب را تشکیل داده است.

نویسنده حد ترخص و مسافت شرعی را این‌گونه توضیح می‌دهد: «در هر شهری که به‌حسب عرف کوچک یا معتدل و وسط باشد، از آخر خطه آن، یعنی از دروازه که از آن بیرون می‌رود، ابتدای مسافت اعتبار می‌شود و در هر شهری که عرفاً بزرگ باشد چون شام و اصفهان، ابتدای مسافت از آخر محله‌ای که مسافر در آن ساکن بوده اعتبار می‌شود»‏.

نراقی کتابش را پس از اشاره به ده نماز مستحبی با این عبارت به پایان آورده است: «به این‌جا این رساله ختم شد. امید که فایده آن به جمیع شیعیان عاید گردد و از عمل کردن مؤمنان به آن، ثوابی به مؤلف عاصی رسد، بمحمد و آله الطیبین الطاهرین»‏.

وضعیت کتاب

متن این اثر بر اساس سه نسخه -که محقق اثر در کتاب‌شناخت به آن اشاره کرده است- بازخوانی، تصحیح و به موارد اختلاف نسخه‌ها در پی‌نوشت اشاره شده است‏. همچنین کتاب تحفه رضویه توسط ملا احمد نراقی فرزند ملا مهدی نراقی حاشیه زده شد‏ که این حواشی با نام «احمد» در پی‌نوشت آمده است. مستند مطالب و نقل‌قول‌ها و معانی برخی لغات نیز در پاورقی‌های کتاب ارائه شده است.

فهارس آیات، احادیث، معصومین(ع)، اعلام، مصادر تحقیق و فهرست تفصیلی مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است.

منابع مقاله

کتاب‌شناخت و متن کتاب.