آشتیانی، مهدی
میرزا مهدی آشتیانی (۱۳۰۶-۱۳۷۲ق/۱۸۸۸-۱۹۵۲م)، حکیم، عارف و دانشمند شیعی ایرانی بود. ازجمله اساتید وی آخوند خراسانی و از جمله آثار او تعلیقه بر شرح منظومه حکمت سبزواری است.
| نام | آشتيانی، مهدی |
|---|---|
| نام‌های دیگر | میرزا مهدي بن میرزا جعفر آشتاني
مدرس آشتياني، میرزا مهدي Mirza Mahdi Ashtiani |
| نام پدر | میرزا جعفر |
| متولد | 1268ش / 1306ق / 1889م |
| محل تولد | تهران |
| رحلت | 1331ش / 1372ق / 1953م |
| اساتید | شیخ فضل‌الله نوری
آقا میرزا هاشم اشکوری |
| برخی آثار | تعلیقه بر شرح منظومه حکمت سبزواری
اساس التوحيد |
| کد مؤلف | AUTHORCODE05874AUTHORCODE |
تولد
میرزا مهدی، در تهران زاده شد. پدر او میرزا جعفر برادرزاده و داماد حاج میرزا محمدحسن آشتیانی (د ۱۳۱۹ق/۱۹۰۱م)، ملقب به «میرزاکوچک»، از عالمان تهران بود[۱].
سفرها
از ویژگی‌های آشتیانی این بود که در محدوده جغرافیایی ایران و عراق و نیز در دایره کتاب و مدرسه ماندگار نشد و به سیر و سیاحت نیز پرداخت و از این رهگذر تجربه‌های فراوان به دست آورد. وی پیش از سفر اول به نجف [برای تحصیل علم]، به بخارا رفت و یک سال در آنجا ماند و ضمن آشنایی با مردم و عالمان آن دیار، به تدریس پرداخت و دو بار به مصر سفر کرد. هندوستان و نیز بسیاری از کشورهای اروپایی مانند فرانسه، ایتالیا، بلژیک و انگلستان را دید و در این جهان‌گردی با متفکران و فیلسوفان آن کشورها آشنا شد و بحثها و برخوردهای علمی و فکری داشت[۲].
تحصیلات ابتدایی
میرزا مهدی دوران کودکی و نوجوانی را در تهران گذراند. پس از فراگیری قرآن و مقدمات علوم، برای آموختن علوم رایج زمان، در درس استادان مشهور تهران شرکت کرد. ادبیات، اصول و فقه را در حد سطح، نزد پدر و سپس در حوزه درس آقا شیخ حسن طالقانی و آخوند ملا عبدالرسول فراگرفت. خارج فقه و اصول را نزد شیخ فضل‌الله نوری (مق ۱۳۲۷ق/۱۹۰۹م) و آقا سید عبدالکریم مدرّس مدرسه مروی تهران و دیگر عالمان بنام تهران، آموخت. مبانی ریاضیات را در مکتب شیخ عبدالحسین سیبویه، میرزا غفّاریان نجم‌الدّوله، میرزا جهان‌بخش بروجردی منجّم و آقا شیخ محمدحسین ریاضی تعلیم دید. فلسفه مشّاء را نزد میرزا حسن کرمانشاهی و حکمت اشراق و عرفان را نزد آقا میرزا هاشم اشکوری و حکمت متعالی را نزد سیدالحکما آقا میرشیرازی، فراگرفت. طب قدیم را نزد میرزا محمدحسین و میرزا ابوالقاسم نائینی و طبّ جدید را به‌وسیله میرزا علی‌اکبر خان ناظم‌الاطبّاء و میرزا ابوالحسن خان رئیس‌الاطباء آموزش دید[۳].
سفر به عتبات و تحصیلات عالیه
آشتیانی در ۱۳۲۷ق/۱۹۰۹م، برای ادامه تحصیلات عالی، عازم عتبات شد و در نجف در درس آخوند ملا محمدکاظم خراسانی (۱۲۵۵-۱۳۲۹ق/۱۸۳۹-۱۹۱۱م) شرکت کرد، ولی به علت بیماری پس از یک سال اقامت به ایران بازگشت. در سال ۱۳۲۹ق/۱۹۱۱م، بار دیگر به عتبات سفر کرد و در درس سید محمدکاظم یزدی (۱۲۴۷-۱۳۳۷ق/۱۸۳۱-۱۹۱۸م) شرکت جست. پس از اقامت کوتاهی باز به ایران برگشت و برای سومین بار عازم عتبات گردید و در این سفر در درس مشایخ دیگر مانند سید محمد فیروزآبادی (د ۱۳۴۵ق/۱۹۲۷م)، نائینی (۱۲۷۷-۱۳۵۵ق/۱۸۶۰-۱۹۳۶م)، آقا ضیاءالدین عراقی (۱۲۸۷-۱۳۶۱ق،۱۸۷۰-۱۹۴۲م) و اصفهانی حاضر شد. بااینکه وی در مجموع، مدت کوتاهی در درس عالمان نجف حضور یافت، اما به دلیل مهارت علمی و دانشی که طی سالها اندوخته بود، به گفته خودش، از همه استادان یادشده به دریافت اجازه روایت و اجتهاد نایل آمد[۴].
تدریس و تبحر در علوم
آشتیانی در مدت اقامت در عتبات، در کنار تعلّم، به تعلیم و تدریس علوم عقلی و نقلی پرداخت. وی بازگشت به ایران را بر ماندن در عتبات ترجیح داد. مدتی در قم و اصفهان و مشهد ساکن شد و به تدریس پرداخت و سرانجام به زادگاهش تهران برگشت و برای همیشه در این شهر ماندگار گشت و به تدریس پرداخت و حوزه درسی وسیعی را به‌ویژه در حکمت و عرفان، پدید آورد[۵].
حاج میرزا مهدی، با بسیاری از دانش‌های روزگارش آشنا بود و در اکثر این علوم تبحّر داشت. در ادب، فقه، اصول، کلام، تفسیر و ریاضی استاد بود. بیشترین مهارت او در فلسفه و عرفان بود و تأثیر تربیتی و علمی وی بر شاگردانش از طریق این دو دانش بود. ازاین‌رو، او را می‌توان از پیروان فلسفه متعالی صدرایی در دوران معاصر دانست... در حوزه تعلیم و تربیت او شاگردان بسیاری پرورش یافته‌اند[۶].
وفات
میرزا مهدی آشتیانی، 64 سال عمر کرد و پس از درگذشت، در قم و در رواق بالاسر حضرت معصومه(ع) به خاک سپرده شد[۷].
آثار
آشتیانی دارای تألیفات چندی است که عمدتاً درباره عرفان و فلسفه نوشته شده است. برخی از آثار وی عبارتند از:
- أساس التوحيد، فارسی، تهران، ۱۳۳۰ش؛
- تعليقة رشيقة علی شرح منظومة السبزواري، عربی؛
- حاشیه بر اسفار، عربی؛
- حاشیه بر شفاء؛
- حاشیه بر كفاية الأصول آخوند خراسانی؛
- حاشیه بر مکاسب شیخ انصاری؛
- حاشیه بر رسائل شیخ انصاری؛
- رساله‌ای در جبر و تفویض و علم اجمالی و طلب و اراده و وحدت وجود و قاعده صدور؛
- حاشیه بر فصوص محیی‌الدین عربی؛
- حاشیه بر فصوص فارابی؛
- حاشیه بر مصباح الأنس[۸].
پانویس
منابع مقاله
بخش معرف، «دایرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، 1374ش.
وابسته‌ها
تعلیقه بر شرح منظومه حکمت سبزواری