الباقيات الصالحات
الباقيات الصالحات، كتاب الوقوف و الصدقات، اثر محمدعلی اسماعیل‌پور قمشه‌ای، سومین شماره از مجموعه «سلسلة المباحث الفقهية» است که در یک جلد منتشر شده است. این کتاب با موضوع فقه استدلالی جعفری به زبان عربی چاپ شده است. نویسنده در این کتاب به بیان مباحث وقف و صدقات از منظر فقه اسلامی پرداخته است. روال نویسنده در کتاب، بر اساس شرح کلمات شرائع الإسلام محقق حلی، مبتنی است.
| الباقیات الصالحات | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اسماعیل‌پور قمشه‌ای، محمدعلی (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب الوقوف و الصدقات |
| ناشر | محمدعلی اسماعیل پورقمشه‌ای |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | مجلد1: 1387ش , 1429ق , |
| شابک | 978-964-04-2007-2 |
| موضوع | صدقه در اسلام
علی بن ابی طالب (ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - اثبات خلافت علی بن ابی طالب (ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - اصحاب غدیر خم وقف (فقه) |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 223/54 /الف8 غ4015 12.ج* |
ساختار
کتاب، دارای مقدمه مؤلف و محتوای مطالب در دو بخش اصلی كتاب الوقف و كتاب الصدقة می‌باشد؛ كتاب الوقف، در سه بخش عمده عقد وقف، شرایط وقف و لواحق، تنظیم شده که هر بخشی دارای مسائلی است. كتاب الصدقة نیز سه بخش عمده دارد که هرکدام حاوی مسائلی است.
گزارش محتوا
نویسنده در مقدمه، پس از حمد و ثنای الهی و درود بر پیامبر اسلام(ص) و خاندان شریفش(ع) می‌نویسد: اما بعد بنده امیدوار به بخشش پروردگارش، محمدعلی اسماعیل‌پور قمشه‌ای ساکن شهر مقدس قم می‌نویسد: کتابی که پیش روی شماست، کتاب وقف است که پس‌ازآن کتاب صدقه هم ذکر می‌شود. این اثر را بر ترتیب کتاب شرائع الإسلام محقق حلی مرتب کردم و پس از ذکر متن شرائع الإسلام، به‌عنوان شرح آن از مسائلی که در هنگام اشتغالم به درس خارج فقه به ذهنم می‌رسید، مطالبی را ذکر کرده‌ام. پرواضح است که مطالب کتابی که پیش‌تر بر جماعت فضلا القا شده، مطالبی دقیق‌تر و کم اشکال تر است از مطالب کتابی که این ویژگی را نداشته باشد.
بر اهل دانش پوشیده نیست که مطالب این کتاب، مطالبی مبتلابه است. این در حالی است که معمولاً حوزه‌های علمیه در طول دوره تدریس مباحث تحقیقی خارج فقه، اشتغال به تدریس کتاب‌های طهارت و صلات و مکاسب و حج و غیره از مسائلی که کلید سایر کتاب‌ها هستند، دارند و زمان گنجایش تحقیق جدید برای تدریس سایر کتب در سنوات اشتغال معمول درسی حوزوی، ندارد. این در حالی است که طبعاً فروع مستحدثه در طول زمان با تکامل انسان نیازمند بحث‌های جدیدی است که در گذر زمان و با تطور علوم، حاصل می‌گردد. خدا را شکر که بر ما منت گذاشت و این مباحث را در این کتاب و امثال آن مطرح کردیم و مباحثی در آن برایمان روشن شد که در مجالس استفتا و افتا و امثال آن برایمان منقح نشده بود. علت چاپ این اثر نیز همین مطلب است؛ چراکه خداوند متعال است که با قلم تعلیم می‌دهد و به انسان، آنچه را نمی‌داند می‌آموزد. باشد که این اثر برای دیگران مفید باشد؛ همان‌طور که ما نیز در مطالب خویش از قلم و بیان دیگران، استفاده کرده‌ایم[۱].
در بخشی از مطالب کتاب، در شرح معنی وقف می‌خوانیم: بحث در معنی وقف در دو امر صورت می‌گیرد: اول، تعریف آن است و دوم در اینکه آیا آنچه وقف به آن تعریف شده، جامع افراد و مانع اغیار هست یا نه؟ درباره امر اول باید گفت: وقف تعاریفی دارد که یکی از آن‌ها همان تعریفی است که در متن شرایع وجود دارد و گروهی از فقها، همچون صاحب قواعد و دیگران نیز آن را قبول دارند. از جمله تعاریف آن، «تحبيس الأصل و تسبيل المنفعة» است که اردبیلی در «مجمع البرهان» آن را این‌گونه تعریف کرده و نزدیک به این تعریف را سید اصفهانی در «وسیله» دارد و معتقد است وقف تحبیس عین و تسبیل منفعت آن است که مراد از عین در اینجا اصل است و شاید دلیل اینکه در تعریف به‌جای کلمه «اصل» از کلمه «عین» استفاده کرده، اشاره به این باشد که وقف، فقط نسبت به «عین» وجود دارد و «اصل»، منفعتی در مقابل عین، تلقی نمی‌شود. تعریف صاحب دروس نیز این است که وقف «صدقه جاریه» است. منظور از «تحبيس الأصل»، در تعریف وقف، منع از تصرفات ناقل مانند بیع و هبه و... در آن است و منظور از اطلاق، تسبیل منفعت (یا بنا به برخی تعابیر، تسبيل الثمرة) در آن است و معنی تسبیل، اباحه منافع در آن است، به‌گونه‌ای که می‌توان در آن مانند سایر املاک از منافع بهره برد[۲].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است. پاورقی‌ها در پایین صفحات، زیر محتوای مطالب، آمده. در صفحه پایانی مطالب کتاب، تاریخ تألیف و تدریس آن در شهر قم، 3 شعبان 1417ق، مطابق با 24 آذر 1375ش، به دست محمدعلی اسماعیل‌پور، بیان شده است[۳].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.