الزهد (ابوحاتم رازی)
الزهد، اثر حافظ ابوحاتم رازی (متوفی 277ق) کتابی است یک‌جلدی به زبان عربی با موضوع احادیث و روایات اسلامی. همانطور که از نام کتاب هم پیداست، روایات ابواب مختلف این کتاب درباره زهد است و در آن تفسیر آیات قرآنی مربوط به این موضوع هم ارائه شده است. این اثر به تحقیق منذر سلیم محمود دومی رسیده است. ظاهراً اصل این کتاب حجیمتر از این بوده که الآن در دست ماست.
| الزهد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اب‍و حاتم رازی، محمد بن ادریس (نويسنده) محمود، منذر سلیم (محقق) |
| ناشر | دار اطلس |
| مکان نشر | عربستان - رياض |
| سال نشر | مجلد1: 2000م , 1421ق , |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب به لحاظ محتوایی به سه بخش تقسیم می‌شود؛ در بخش اول که مقدمه محقق کتاب است ترجمه‌ای از نویسنده و توضیحی درباره کتاب ارائه شده است، در بخش دوم، محتوای مطالب نویسنده نمایش داده شده و سومین بخش مربوط به فهارس فنی و... است.
گزارش محتوا
بسیاری از مسلمانان در معنا یا موضوع زهد دچار اشتباه می‌شوند و ازاین‌رو محقق کتاب می‌گوید لازم دیدم این کتاب را که از شخصیتی مانند ابوحاتم صادر شده را در این موضوع انتشار دهم. تا جایی که محقق مطلع است این اولین کتابی است که از ابوحاتم چاپ شده است. البته کتاب‌های بسیار دیگری نیز از وی چاپ شده ولی آن‌ها را فرزندش عبدالرحمن از وی نقل کرده است ولی این کتاب به قلم خود ابوحاتم است و تفاوت اساسی و مهم این اثر با دیگر آثارش در همین‌جاست. ابوحاتم در این کتاب فقط از اساتید عدولش روایت نقل می‌کند و فوایدی در علم رجال و... را نیز در این کتاب شاهدیم.[۱]
این کتاب از صد و پنج نص تشکیل شده که مصنف آن‌ها را از بیست شیخ از شیوخ و اساتید عادلش ذکر کرده است. از میان این نصوص تعداد سیزده حدیث وجود دارد و نودودو حدیث باقی‌مانده از آثار از انبیاء(ع) و صحابه و تابعین است. همانطور که از نام کتاب هم پیداست، روایات ابواب مختلف این کتاب درباره زهد است و در آن تفسیر آیات قرآنی مربوط به این موضوع هم ارائه شده است.
محقق در سند هر خبر یا اثری بحث کرده و در متابعات و شواهدش دقت نموده است. وی متذکر می‌شود که ظاهراً اصل این کتاب حجیمتر از این بوده که الآن در دست ماست و شاهد بر این امر هم این است که روی جلد نسخه خطی کتاب نوشته شده: «فیه من کتاب الزهد عن ابی حاتم» که نشانگر این است که این، بخشی از کتاب الزهد ابوحاتم رازی است. همچنین تعداد شیوخی که وی در این اثر از آنان روایت می‌کند کمتر از تعداد شیوخی است که برای خودش ذکر کرده است.[۲]
مصنف در این کتاب به ترتیب ماده کتابش بر اساس روش معاجم شیوخش (اساتید روایی‌اش) تمایل دارد؛ مثلاً او از روایات ابونعیم شروع کرده (1، 2، 3) سپس با حسن بن طریف (4، 5،...، 13) پس از او با اویسی،... تا این‌که به اصبغ بن فرج (103، 104، 105) ختم می‌نماید. البته او همواره خود را ملتزم بر این امر نکرده مثلاً گاهی مسندات هدبه را با ذکر مسندات ابن صخر قطع می‌کند یا مسندات سعید بن سوید را با مسندات محمد بن خالد نیلی. از این‌روست که وی ملتزم به مسانید صحابه یا تابعین یا مشابه این موارد نیست. آنچه وی از انس بن مالک ذکر می‌کند در شماره‌های (11، 37 و 105) است و همچنین از بکر بن عبدالله مزنی در شماره‌های (38 و 83) و.... وی همچنین به ترتیب موضوعی ملتزم نیست مثلاً در شماره‌های 14 و 46 و 58 درباره زهد پیامبر(ص) روایت نقل می‌کند و در شماره‌های 2، 12، 18 و 19 به ذکر روایات درباره دنیا و متعلقات آن می‌پردازد[۳]
در لابه‌لای مطالب این کتاب، فواید ارزشمندی درباره علم رجال و مسائل جرح و تعدیل وجود دارد به‌عنوان نمونه در حدیث شماره 91 و....[۴]
وضعیت کتاب
فهارس فنی اثر شامل، فهرستهای آیات قرآنی، احادیث نبوی، آثار، غرائب لغت و استعمال، مصطلحات، شهرها و وقایع، فواید، أعلام، مسانید صحابه و تابعین و اتباع آنان، اساتید و شیوخ مصنف، متأخرین از رجال غلاف و إسناد و سماع احادیث ملحقه و مواضع ذکرشان، و فهرست منابع و مآخذ در انتهای اثر ذکر شده. پس‌ازاین فهرستها جدول کتاب‌های منتشره از انتشارات اطلس آمده و سپس فهرست مطالب کتاب.
صفحات 19 تا 21 کتاب حاوی رونوشت صفحاتی از نسخه خطی کتاب است.
مُشوّق منذر سلیم محمود دومی برای تحقیق این اثر شیخ صلاح‌الدین بن احمد إدلبی بوده است[۵]
نسخه مورد اعتماد در این کتاب که اصل در آن قرار گرفته، یک نسخه خطی از نسخ خطی کتابخانه ظاهریه است که سماع آن مربوط به سال 506ق است. صاحب این نسخه خطی ابن صابر سلمی، پس از سماع دو حدیث ذکر کرده که محقق آن دو حدیث را هم در جای خودش باقی گذاشته ولی آن‌ها را به‌صورت «ح1» و «ح2» شمارذاری کرده تا از سایر احادیث کتاب که از ابوحاتم است، متمایز باشد.[۶]
در صفحه عنوان کتاب اینچنین آمده است: «فیه من کتاب الزهد عن أبی حاتم محمد بن إدریس بن المنذر الحنظلی روایة أبی طاهر محمد بن الحسین بن محمد بن إبراهیم الحنائی عن القاضی أبی الحسن عبدالعزیز بن عبدالرحمن بن أحمد الحباری عن والده عن أبی الحسن علی بن إبراهیم بن سلمة الفقیه عنه. سماع لعبد الرحمن بن أحمد بن علی بن صابر السلمی و لابنه أبی المعالی عبدالله».[۷]
پانویس
منبع مقاله
مقدمه و متن کتاب.