الإباضية بين الفرق الإسلامية
الإباضية بين الفرق الإسلامية، تألیف علی یحیی معمر، کتابی است دو جلدی به زبان عربی با موضوع کلام اسلامی. نویسنده در این اثر، با اتخاذ موضعی پلورالیستی، در پی شرح و توضیح درباره فرقه اباضیه و پرده‌برداری از اشتباهات یا غرضورزیهای دیگران در گزارش از معتقدات یا ائمه این فرقه است. وی در این راستا از آرای قدما، معاصرین، مستشرقین و خود گروندگان به این مذهب، بهره می‌برد.
| الإباضية بين الفرق الإسلامية | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | معمر، علي يحيي (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | عند کتاب المقالات في القديم و الحديث |
| ناشر | سلطنة عمان، وزارة التراث القومي و الثقافة |
| مکان نشر | عمان - مسقط |
| چاپ | 3 |
| موضوع | اباضيه اباضيه - تاريخ |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | BP 242 /م6الف2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب، دو جلد دارد. جلد اول آن دارای تقدیمیه، سخنان علما در تأیید اباضیه، مقدمه و محتوای مطالب در سه باب است و جلد دوم در ادامه محتوای مطالب کتاب، سه باب دارد (مجموع کتاب، محتوای مطالب را در شش باب، ارائه کرده است) و یک خاتمه. برخی منابعی که نویسنده از آنها استفاده کرده، بعد از قرآن کریم، عبارتند از: تيسير التفسير محمد طفیش، تفسير القرآن العظيم اسماعیل بن کثیر، مجمع البيان طبرسی، الفرق بين الفرق عبدالقادر بغدادی، مقالات الإسلاميين ابوالحسن اشعری، تاريخ المذاهب الإسلامية محمد ابوزهره، تاريخ فلسفة الإسلام في القارة الإفريقية یحیی هویدی، مقدمة ديوان أبيبكر الستالي از عزالدین تنوخی، الخوارج و الشيعة یولیوس فلهاوزن به ترجمه عبدالرحمن بدوی، الدولة العربية نویسنده سابق به ترجمه ابوریده و..[۱].
گزارش محتوا
نویسنده، کتاب را با یک تقدیمیه با عنوان «يا أخي في الله» شروع می‌کند؛ تأکید او در این قسمت بر این است که هیچکدام از فرقه‌های متعدد اسلامی بر دیگری برتری ندارد و در هر فرقه‌ای اتقیای برره و اشقیای فجره و سیاهی لشکر وجود دارند. در واقع او در پی گسترش نگاهی پلورالیستی میان مذاهب است. وی می‌گوید: آنچه در گرایش به یک مذهب مهم است، معرفت و تعارف و اعتراف است که با معرفت، هر شخصی مستمسک دیگران را فهم می‌کند و با تعارف در سلوک و انجام امور اجتماعی مشترک می‌شوند و با اعتراف، هریک از مذاهب، مسلک دیگر مذاهب را قبول می‌کند و به آنان همانقدر حق می‌دهد که به خودش؛ زیرا صاحبان مذاهب، مجتهد هستند و مجتهد ممکن است مُصیب باشد یا مُخطئ[۲].
او در ادامه کلماتی از عزالدین تنوخی، مصطفی شکعه، محمد احمد ابوزهره، مبرد، یحیی هویدی، ابواسحاق طفیش و بیوض ابراهیم عمر در تأیید اباضیه و اباضیون می‌آورد[۳].
علی یحیی معمر، به تبعیت از برخی، آنچه درباره فرق اسلامی نوشته شده را «مقالات» می‌نامد و اکثر نوشته‌ها در این زمینه را حاصل اغراض سیاسی می‌داند. وی، مؤید این نظرش را شواهدی می‌داند که در کتاب‌های «مقالات» وجود دارد[۴].
ظاهرا انگیزه او از نوشتن این کتاب، ارائه تصویری واضح از فرقه اباضیه و رفع اعوجاجهای حاصل از گزارش‌های دیگران است. به نظر او، اکثر کسانی که به‌عنوان ائمه فرق، معرفی شده‌اند و اقوالی در قضایا به آنان نسبت داده شده، مردمی عوام یا شبیه به عوام هستند که صاحب زبان‌های تیز یا شمشیرهای برنده یا اراده‌های قوی و برای حاکمان خطرناک بوده‌اند. بااین‌حال، اقوال شاذی به آنها نسبت داده شده که فکر جهمور را در آن زمان به خودش مشغول می‌کرده است. با این وضعیت جای تأمل دارد که آیا آنان سخن حقی را بر زبان رانده‌اند یا آلت دست قدرتهای سیاسی بوده‌اند[۵].
علی یحیی معمر، می‌نویسد: امروزه، اگر کسی این موضوع را بازنگری کند، به چیزهای عجیبی می‌رسد؛ درباره برخی فرقه‌های کامل، نه از امامانشان اثری هست، نه از سخنانشان و نه مواضع انتقادی‌اشان، مگر گزارشات اغراقآمیزی که از دشمنانشان بر جای مانده است. وی می‌گوید: هنگامی که در کتاب‌های «مقالات» درباره مباحث مربوط به اباضیه می‌خواندم، دیدم عقاید و آرا و اقوال عجیبی را (به‌صورت صریح یا ضمنی) به آنان نسبت می‌دهند. همچنین از کسانی به‌عنوان ائمه آنان نام برده‌اند که من یقین داشتم خود اباضیه به اینها (اقوال و ائمه) معتقد نیستند[۶].
او می‌گوید: نسبتهای اینچنینی، میان اباضیه و سایر فرقه‌های اسلامی شکافی ایجاد کرد که در گذشته عمیقتر بود و امروزه کمتر شده است. وی ابراز امیدواری می‌کند که با نوشتن این اثر، در عصر همبستگی مسلمانان در وحدت عقیده و عمل و سلوک در مقابل دشمنان اسلام، قدمی در راه تحکیم یکرنگی آنان برداشته باشد (با مراعات آزادی در اندیشه و احترام کامل به تمام ائمه مسلمین و علمایشان و بدون حمله یا دفاع یا تقدیس و تعظیم).
علی یحیی معمر، در این کتاب، سعی کرده که بعضی کتاب‌های قدما و معاصرین را همراه کند تا جایگاه حقیقی اباضیه در میان امت اسلامی را نشان دهد. البته عذر قدما در برخی نواقصشان در گزارش حال اباضیه، به‌خاطر عدم وجود وسایل تحقیقی امروزین، موجه می‌نماید. مستشرقین نیز انگیزه‌های خاص خودشان را از نوشتن درباره اسلام و مسلمین، داشته و دارند که در فصل مربوط به خودش، در کتاب بیان می‌گردد. در مجموع، مباحث کتاب (غیر از مقدمات) در شش بخش بیان شده که هر بخشی هم دارای فصولی است؛ بخش اول درباره نظریات قدما درباره این فرقه است، بخش دوم، درباره نظریات معاصرین، بخش سوم، درباره نظریات مستشرقین، بخش چهارم، درباره آرا و اندیشه‌های اباضیه، بخش پنجم، درباره مفاهیمی که واجب است مخفی بماند و بخش ششم، حاوی ملاحظات و تعلیقات می‌باشد[۷].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب هر جلد در انتهای همان جلد آمده و فهرست مراجع، پیش از فهرست مطالب در جلد دوم. پارورقی‌های کمتعداد کتاب، حاوی مطالب مفیدی در شرح محتوا و معرفی دیگر منابع هستند.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.