الرياض النضرة في مناقب العشرة
الرياض النضرة في مناقب العشرة تألیف احمد بن عبدالله محب‌الدین طبری (متوفی، 694ق)، همان‌گونه که از عنوان کتاب پیداست به‌منظور بیان مناقب تعدادی از صحابه معروف به عشره مبشره، نوشته شده است. حجم بسیارى از مطالب عرضه شده در کتاب، مربوط به ائمه(ع) نیست.
| الریاض النضرة في مناقب العشرة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | محب‌الدین طبری، احمد بن عبدالله (نویسنده) |
| ناشر | دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1424 ق |
| چاپ | 2 |
| موضوع | ابوبکر، عبدالله بن ابیقحافه، 51 قبل از هجرت - 13ق. - احادیث
احادیث اهل سنت - قرن 7ق. خلفای راشدین - احادیث عثمان بن عفان، 47 قبل از هجرت - 35ق. - احادیث علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - احادیث عمر بن خطاب، 40 قبل از هجرت - 23ق. - احادیث |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 4 |
| کد کنگره | BP 28/8 /م3ر9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
این اثر مشتمل بر یک مقدمه و ده باب است که هر باب در ضمن فصل‌ها و ذکرهایی مطرح شده است.
شیوه محب طبرى در نقل احادیث، حذف اسناد آن است، نویسنده با حذف اسانید احادیث و تنها نام بردن مصدر آن‌ها، خواسته است خوانندگان، متن را به سهولت مطالعه کرده و بدان چه مى‌خواهند سریع‌تر دسترسى یابند. وی درباره روایات به نقادی پرداخته و میان آن‌ها جمع کرده است.
نویسنده براى تدوین کتاب خویش از منابع بسیارى بهره گرفته که خود در مقدمه به برخی از آن‌ها اشاره کرده است. بسیارى از منابع وى کتب حدیثى و صحاح اهل سنت است. همچنین از منابع تاریخى همچون سیره ابن اسحاق، المعارف ابن قتیبه، کتاب الاحداث قاسم بن سلام، کتاب الردة مدائنى.
کتاب‌هاى شرح‌حال نیز دسته‌اى دیگر از منابع طبرى است مانند استیعاب ابن عبدالبر، صفة الصفوه ابن جوزى، تاریخ بغداد خطیب بغدادى. ازجمله منابعى که طبرى یاد کرده دو کتاب با عنوان‌هاى «جزء في مقتل الحسین» نوشته ابوالقاسم بغوى و «مناقب امیرالمؤمنین على بن ابى‌طالب» احمد بن حنبل است. وى براى تدوین این کتاب از منابع شیعى استفاده نکرده است.[۱]
گزارش محتوا
حدیث عشره، از روایات مشهور اهل سنت است که در آن، پیامبر(ص) دست‌یابی ده تن از صحابه خود را به بهشت پیش‌گویی کرده است. این حدیث، در چهار کتاب از صحاح سته به چشم می‌خورد. به نظر می‌رسد این حدیث پس از رحلت پیامبر(ص) مطرح شده باشد درست زمانی که جامعه اسلامی با مسئله جانشینی دست‌بریبان بود. اولین کارکرد حدیث عشره و کارکردهای بعدی آن، گستره تفکر سیاسی مبتنی بر این حدیث و اهداف سیاسی آن را به‌روشنی آشکار می‌سازد. این عقیده به‌طور گسترده –پس از قرن دهم- برای تقویت خواسته‌های سیاسی، مورد بازسازی و استفاده مجدد قرار گرفت؛ برای نمونه سیاست اهل سنت مبتنی بر این حدیث، کوشش در جهت تقویت دیدگاه سیاسی خود در مواجهه با خطر رشد عقیدتی و سیاسی شیعه قرار گرفت. اهل سنت تلاش می‌کنند تا ایده خود را با طرح این نقشه که «پیامبر(ص) ده نفر صحابی یاد شده در حدیث عشره –ابوبکر، عمر، عثمان، علی بن ابی‌طالب ع، طلحه، زبیر، سعی بن ابی‌وقاص، سعید بن زید، عبدالرحمن بن عوف و ابوعبیده جراح- را برای رهبری کشور مسلمانان بعد از خودش مشخص کرده است» تقویت کنند. بنابراین آنان سعی کردند تا مشروعیت جانشینی اولین خلیفه از خلفای سه‌گانه را –کسی که به گروه عشره تعلق داشت- در مقابل ادعای شیعه، که مخالف با مشروعیت جانشینی وی بود تقویت کنند.[۲]
نخستین منبع و مرجع حدیث عشره مبشره کتاب‌های حدیثی است. عنوان عشره به‌کار رفته در این آثار از سه حدیث نبوی با گونه‌های متنوع، برگرفته است که مصدر نقل آن‌ها به دو تن از صحابه به نام‌های عبدالرحمن بن عوف و سعید بن زید بن نوفلی بازمی‌گردد. به‌طورکلی، روایت عشره منسوب به عبدالرحمن بن عوف، در مقایسه با روایت منسوب به سعید بن زید نوفلی از اعتماد و وثوق کمتری برخوردار بوده است. محب‌الدین طبری -درحالی‌که به این حدیث ارجاع می‌دهد- ادعا کرده که بخاری آن را از نقل سعید بن زید ضعیف‌تر دانسته است.[۳]
محب طبرى در ابتدا منابع خود را که بیشتر حدیثى است معرفى می‌کند و پس‌ازآن به ذکر مناقب صحابه می‌پردازد. ابتدا با عنوان «مناقب الاعداد» مناقب و فضائلى را که درباره کل صحابه، یا تعدادى از آنان مانند اصحاب بدر و حدیبیه است ذکر کرده و پس‌ازآن به مناقب «عشره مبشره» پرداخته است.[۴] وی همچنین از زبان امام على(ع) به تمجید از خلفا می‌پردازد.[۵]
بخش عمده کتاب یعنی سه جلد از کتاب درباره مناقب چهار خلیفه نخست است و به تفصیل مناقب ایشان را یاد می‌کند و مناقب یاد شده براى شش نفر باقیمانده از صحابه قابل توجه نیست و تنها یک جلد را به خود اختصاص داده است.
محب‌الدین پس از بیان فضائل سه خلیفه اول، مناقب امام على(ع) را به‌تفصیل آورده و در محورهاى زیر بحث کرده است: نام و نسب، صفت، اسلام، هجرت، خصائص، فضائل، محبت خداوند، خلافت و سخنان خلفا درباره علی(ع) و مقتل آن حضرت.[۶]
ازجمله احادیثی که در فضیلت آن حضرت ذکر شده حدیث «سلونی» است. احمد در المناقب و بغوی در المعجم و دیگران از سعید بن مسیب چنین نقل کرده‌اند که احدی از اصحاب رسول‌الله(ص) جز علی(ع) این سخن را بر زبان نرانده است. ابوطفیل نیز می‌گوید که علی(ع) را مشاهده کردم که می‌گوید: «از من بپرسید، به خدا قسم چیزی از من نخواهید پرسید مگر آن‌که به شما از آن خبر خواهم داد، از کتاب خدا بپرسید به خداوند سوگند آیه‌ای را از من نخواهید پرسید مگر آن‌که می‌دانم که شب یا روز، در دشت یا کوه نازل شده است».[۷] ذکر وصف قاتل امیرالمؤمنین(ع) به اشقی الآخرین روایتی است که صهیب از رسول‌الله(ص) نقل کرده که فرمود: «یا علی، آیا می‌دانی چه کسی شقی‌ترین فرد از اولین است؟». علی(ع) عرض کرد: کسی که ناقه صالح را پی کرد. آن حضرت فرمود: «راست گفتی پس چه کسی شقی‌ترین فرد از آخرین است؟» عرض کرد: خدا و رسولش داناترند. پیامبر(ص) فرمود: شقی‌ترین فرد کسی است که ضربه‌ای به سر تو می‌زند.[۸]
در ذکر مدت عمر امام على(ع) به هنگام شهادت به اقوال مختلف 57، 58، 63، 65 و 68 اشاره شده است. نویسنده به نظر احمد بن دارع در کتاب موالید اهل‌البیت اشاره کرده که آن حضرت 65 سال داشت و هیچ‌کس به این سن اشاره نکرده است.[۹]
وضعیت کتاب
در پاورقی‌های کتاب آدرس آیات و توضیحات اندکی ذکر شده است. فهرست مطالب جلد اول و دوم در انتهای جلد دوم و فهرست دو جلد دیگر نیز در انتهای جلد چهارم ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
وابسته‌ها
مناقب أميرالمؤمنين علي بن ابيطالب علي علیه‌السلام (من الرياض النضرة)