اللآلي الفريدة في شرح القصيدة
اللآلي الفريدة في شرح القصيدة ، اثر محمد بن حسن بن محمد بن یوسف، کتابی است به زبان عربی و با موضوع علوم قرآنی. نویسنده در این اثر به شرح ابیات کتاب منظوم «حرز الأماني و وجه التهاني في القراءات السبع» قاسم بن فیرة بن خلف بن احمد شاطبی، پرداخته است. شاطبی در آن کتاب، به بیان قرائات سبع و سایر قرائات و اصول و فُرُش آنها پرداخته است.
| اللآلي الفريدة في شرح القصيدة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فاسي، محمد بن حسن (نویسنده) شرف، جمال‌الدين محمد (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | شرح الفاسي علي الشاطبيه |
| ناشر | دار الصحابة للتراث |
| مکان نشر | مصر - طنطا |
| چاپ | 1 |
| شابک | 977-272-531-2 |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
کتاب، توسط جمال‌الدین محمد شرف، تحقیق شده است.
ساختار
کتاب دارای دو جلد است. جلد اول دارای مقدمه ناشر، مقدمه تحقیق و محتوای مطالب (از باب بسمله تا مذاهب در یاءات زواید) ضمن فصول متعدد است. جلد دوم هم ادامه محتوای مطالب جلد اول را (از باب فرش الحروف تا مخارج و صفات حروف) پی می‌گیرد. نویسنده پس از قرآن، در نگارش این اثر از منابع متعدد عربی استفاده کرده که محقق کتاب، آنها را طی دسته‌بندی‌های موضوعی ارائه کرده است. مصحف دارالصحابة في القراءات العشر المتواترة من طريق الشاطبية و الدرة، النشر في القراءات العشر ابن جزری، القراءات الشاذة عبدالفتاح قاطبی و الروض النضير متولی و... از منابع مربوط به قراءات، البرهان زرکشی، الإتقان سیوطی، مناهل العرفان زرقانی و... از منابع علوم قرآنی، موسوعة کتب التفسیر از منابع تفسیری، الكتاب سیبویه، الخصائص ابن جنی و لسان العرب ابن منظور از منابع لغت و غاية النهایة ابن جزری، الأعلام زرکلی، معرفة القراء الكبار ذهبی و كشاف اصطلاحات الفنون تهانوی از منابع تراجم این کتاب هستند[۱].
گزارش محتوا
در مقدمه ناشر، عنوان می‌شود که نشر دارالصحابه بیش از 200 جلد کتاب با موضوع علوم قرآنی به چاپ رسانده است و ناشر، علاوه بر آن حدود 81 اثر دیگر را با همین موضوع نام می‌برد که در دسترس چاپ است.[۲].
محقق کتاب در مقدمه خویش، پس از توضیح درباره محتوای کتاب، به بیان توضیحی مختصر درباره شاطبی پرداخته و سپس بیوگرافی مختصری نیز از فاسی، نویسنده کتاب، ذکر می‌نماید و شیوه مصنف و شیوه تحقیق را ذکر می‌نماید[۳].
با توجه به اهمیت جایگاه قرائات نزد مسلمانان، آنان به آموختن و آموزاندن آن و نگارش کتاب در این‌باره اقدام کردند. از جمله اشخاصی که درباره موضوع قرائات کتاب نوشته است، امام شاطبی است. او کتابش را در قالب نظم بیان کرده و آن را به «حرز الأماني و وجه التهاني في القراءات السبع» نام‌گذاری کرده است. این کتاب به شاطبیه مشهور است. وی در آن، قرائات ائمه سبعه، یعنی نافع و ابن کثیر و ابوعمرو و ابن عامر و عاصم بن ابی‌النجود و حمزه و کسائی را جمع کرده است. شارحان زیادی به شرح ابیات کتاب شاطبیه اهتمام ورزیده‌اند. یکی از آنان شاگردِ شاگردِ شاطبی، ابوعبدالله محمد بن حسن بن محمد فاسی است. فاسی شرح شاطبیه‌اش را «اللآلي الفريدة في شرح القصيدة» نام‌گذاری کرد. او در این کتاب، معانی ابیات را بیان کرده و رموز و مباحث مشکل این کتاب را روشن کرده است.[۴].
قاسم بن فیرة بن خلف بن احمد شاطبی، در «حرز الأماني و وجه التهاني في القراءات السبع»، ضمن 1173 بیت در قالب قصیده لامیه، به بیان اصول قرائات سبع متواتر امامان هفت‌گانه پرداخته، سپس بحث از اصول قرائات را با فُرُش قرائات ادامه داده و بعد از آن مباحث مربوط به تکبیر و مخارج و صفات حروف را بیان کرده و با یک خاتمه، مطالبش را به پایان رسانده است. قصیده او در باب بحر طویل بیان شده است. نویسنده در شرحش بر این ابیات، در حل رموز قصیده و ذکر آنچه در ابیات درباره اصول قرائت و قرائات آمده، کوشیده است. او کیفیت قرائات را بیان کرده و هرکدام را به صاحب آن، نسبت داده است. او در اصول قرائت، لغت و اعراب را ذکر می‌کند و سپس قواعد هر قاری را به‌تبع آنچه در بیت آمده، با بیان علت‌های آن ذکر می‌نماید و در این راستا به کتاب‌های لغت و آنچه پیشینیان در این‌باره نوشته‌اند استشهاد می‌کند. در باب فُرُش، رمز و مدلول آن و کلمه قرآنی و کیفیت قرائت آن را ذکر می‌کند و سپس قرائت متروک را بیان می‌دارد. سپس معانی الفاظ و علل در توجیه هر قرائتی را با استشهاد به لغت و آنچه در تفسیر آمده، بیان می‌کند. او از شرح سخاوی که «فتح الوصيد» نام دارد در این راستا بهره برده و در میان مباحث کتابش درباره قرائات شاذ هم صحبت کرده، ولی در برخی موارد قرائات متواتری مانند قرائت ابوجعفر و یعقوب را به‌عنوان شاذ ذکر کرده است. نویسنده در این کتاب، رموز مربوط به فُرُش از اول سوره اعراف تا آخرین سوره را ترک کرده و در اول سوره اعراف به این امر تذکر داده است. مصنف، اهتمام به اعراب‌گذاری در این کتاب دارد و برخی مواردی را که شاطبی ذکر نکرده، آورده و برای این امر دلیل آورده است. اکثر نصوص نویسنده در این کتاب، منقول از کتاب «فتح الوصيد» سخاوی و «تفسیر کشاف» زمخشری و «تفسیر بحر المحيط» ابوحیان و «الكشف عن وجوه القراءات» مکی است. فاسی در این کتاب، متعرض مباحث علم عروض نشده است.[۵].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب و منابع کتاب در انتهای جلد دوم ذکر شده است. پاورقی‌ها علاوه بر ذکر ارجاعات، حاوی مطالب مفیدی در شرح محتوای مطالب هستند. از جمله غلط‌های کتاب این است که فهرست منابع آن از صفحه 1366 شروع می‌شود؛ درحالی‌که در فهرست مطالب، ص1348 را برای آن ذکر کرده است.[۶].
محقق کتاب، بعد از اثبات و مستندسازی نص به مصنف، کارهای زیر را در راستای غنای آن انجام داده است: تنظیم و شمارذاری ابیات قصیده شاطبی به هدف تمییز آن از ابیاتی که جزء نص کتاب نیستند و صرفا برای استشهاد ذکر شده‌اند؛ تخریج آیات قرآنی در نص با ذکر اسم سوره و شماره آیه داخل پرانتز جلوی آن و در برخی موارد در پاورقی؛ تخریج احادیث کتاب در پاورقی، ترجمه مختصری از اعلامی که نام آنها برده شده؛ تخریج اقوال وارده کتاب در پاورقی به‌همراه ذکر منبع آن؛ تخریج قرائات شاذ و پیگیری آن؛ برخی اضافاتی که در پاورقی در توضیح متن داده شده به‌همراه ذکر منبع آن، به‌علاوه برخی توضیحات برای اشخاص مبتدی؛ فهارس عام کتاب و ذکر برخی از منابعی که محقق به آنها اعتماد کرده است.[۷].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه‌های کتاب.