دیوان خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی
دیوان خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی، مشتمل بر غزلیات، مقطعات و رباعیات شاعر و غزلسرای سده هشتم هجری شمس‌الدین حافظ شیرازی (متوفی 792ق) است. این نسخه از جمله نسخه‌های قدیمی دیوان حافظ است که به قلم یحیی قریب تصحیح شده است.
| دیوان خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حافظ، شمس‌الدین محمد (نویسنده) قريب، يحيي (گردآورنده) |
| عنوان‌های دیگر | ديوان |
| ناشر | صفي عليشاه |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | مجلد1: 1356ش , |
| موضوع | شعر فارسی - قرن 8ق. |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PIR 5424 1356 |
قریب، نیاز به تصحیح دیوان حافظ را اینگونه توضیح داده است: «در این سالهای اخیر با دست یافتن به نسخ کهن و معتبر در جهت شناخت و به دست دادن متن درست و صحیحی از اشعار خواجه حافظ غزلسرای نامور و شیرین‌سخن ایران کوششهای بسزا و مساعی جمیله به عمل آمده و گامهایی در این راه برداشته شده و ما را به متن صحیح و اصیل دیوان این شاعر بزرگوار نزدیکتر ساخته است. بااین‌همه باز مشکلات و موراد تحریفشده و مشکوک و مبهم در نسخه‌های دیوان وجود دارد که نیازمند تدقیق و تعمق و تحقیق است و باید به استعانت نسخ اصیل‌تر به حل آن مشکلات اقدام و رفع ابهام شود؛ زیرا داشتن متنی مصحح و منقح از دیوان، حائز اهمیت فراوان است و به درک مفاهیم و معانی اشعار کمک شایان می‌کند؛ لذا این بنده با وجود بضاعت مزجات ادبی برای آنکه سهم کوچکی از این کوششها داشته باشد، به کمک نسخه‌ای که شرح مختصات آن در ذیل بیاید، به تصحیح دیوان حافظ و چاپ انتقادی از آن همت گماشت»[۱].
سپس مختصات نسخه مورد استفاده و نسخه اساس را ذکر کرده است. وی در رابطه با نسخه اساس می‌نویسد: «نسخه اساس ما نسبت به سایر نسخ امتیازات خاص و عمده‌ای دارد و به کمک آن بسیاری از مشکلات و موارد تحریفشده و مشکوک حل و اصلاح شده که در پاورقی‌ها و یادداشتها به آنها اشاره رفته است. در حدود 214 مورد از موارد اختلاف ضبط نسخه اساس با نسخه دیگر منحصر و مختص به همین نسخه است و در هیچیک از نسخی که در دسترس و اختیار نگارنده است، به آنگونه و صورت موجود نیست[۲].
وی مطالب خود را مستند کرده و در دو ستون به اختلافات نسخه اساس و سایر نسخ اشاره کرده است.[۳].
مصحح در تصحیح دیوان، نسخه اساس را اصل قرار داده و آن را با نسخه‌های دیگر مقابله کرده و اختلاف نسخه‌ها را در پاورقی‌ها آورده است. وی حفظ اصل متن نسخه اساس را در همه جا رعایت نموده است؛ مگر در پاره‌ای موارد که اشتباه و سهو کاتب برایش مسلم و واضح بوده و یا ضبط نسخ دیگر اصح و انسب بوده که در اینگونه موارد ضبط سایر نسخ را اختیار کرده و ضبط نسخه اساس را در حواشی آورده است. وی در رابطه با اختلاف اشعار اساس با دیگر نسخه‌ها می‌نویسد: «چون نسخه اساس از حیث تعداد غزلیات و دیگر اشعار با نسخه قزوینی و ایاصوفیه اختلاف دارد، یعنی بعضی از غزلیات و رباعیات و مقطعات در نسخه ما هست و در این دو نسخه نیست و یا بالعکس، بنابراین در جایی که غزل و یا رباعی و قطعه‌ای در نسخه اساس ما نبود، اگر در نسخه قزوینی و ایاصوفیه موجود بود، آنها را به متن دیوان افزودیم، ولی چناچه غزلی و یا رباعی و قطعه‌ای تنها در نسخه قزوینی وجود داشت، از نقل آن خودداری کردیم»[۴].
در انتهای کتاب، واژهنامه، حواشی و تعلیقات، فهارس غزلیات، مقطعات، رباعیات، نامهای کسان، اعلام جغرافیایی و قبایل و انساب، نام کتاب‌ها و جدول درست و نادرست ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.