نیر ممقانی، محمدتقی بن محمد

محمدتقی ممقانی، عالم و شاعر آذربایجانی، متخلص به نیّر و مشهور به حجت‎الاسلام در سال ١٢٤٧/١٢٤٨ق، در تبریز‎ متولد‎ شد و در سال ١٣١٢ق، در همان شهر وفات یافت. دیوان غزلیات و مثنوی آتشکده از جمله آثار اوست.

نیر ممقانی، محمد تقی بن محمد
نام نیر ممقانی، محمد تقی بن محمد
نام‌های دیگر میرزا محمد تقی بن ملا محمد ممقانی تبریزی مشهور به حجة‎الاسلام

ت‍ب‍ریزی م‍م‍ق‍ان‍ی، م‍ح‍م‍د ت‍ق‍ی ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د

ح‍ج‍ة‎الاس‍لام‌ ن‍یر، م‍ح‍م‍د ت‍ق‍ی ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د

م‍ام‍ق‍ان‍ی، م‍ح‍م‍د ت‍ق‍ی ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د

م‍م‍ق‍ان‍ی، م‍ح‍م‍د ت‍ق‍ی

ن‍یر، م‍ح‍م‍د ت‍ق‍ی ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د

ن‍یر م‍ام‍ق‍ان‍ی، م‍ح‍م‍د ت‍ق‍ی ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د

ن‍یر ت‍ب‍ریزی، م‍ح‍م‍د ت‍ق‍ی ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د

نام پدر
متولد 1247ق
محل تولد
رحلت 1312ق
اساتید
برخی آثار


کد مؤلف AUTHORCODE02540AUTHORCODE

پدرش آخوند ملا محمّد ممقانی، شاگرد شیخ احمد احسائی است. وی از جمله علمایی است که در مجلس مـناظره مـیرزا علی‌محمّد باب در تبریز حاضر بـوده، فـتوی‎ بـه‎ کـفر مـیرزا علی‌محمّد بـاب داده و حـکم بر قتلش براند.

تحصیل

آخوند میرزا محمّدتقی در بیست‎ودو سالگی بـرای‎ تـکمیل‎ تـحصیلات خود به نجف رفته و پس از کسب علم از مـحضر اسـتـادان و مـشایخ آن سـامان، بـه تـبریز بازگشت. میــرزا جعفر‎ سلطان‎القرائی زیر عنـوان حجّت‎الاسلام محمّـــدتقی بن محمد بن الحسینــی‎ الشّریف‎ التبریزی‎ الممقانی، گـوید: «وی پسـر دوم حجّت‎الاسلام آخوند ملا محمّد ممقانی و فرع رشید شجره این خاندان است‎. فقیه‎ و محدّث و مجتهد و حکیم بود، در فنون شعر و ادب استاد و صاحب نظر است. طـبعاً‎ راغـب‎ انزوا‎ و گوشه‌گیری و از مصاحبت و آشـنایی خـلق، گریزان بود. ریاست را دوست نمی‎داشت و شوکت و جاه‎ را جالب و طالب نبود. بخت تیره و طبع بلند داشت؛ با فقر و قناعت، امّا‎ با کمال استغنا و مـناعت‎ بـه‎ سر می‌برد. چـون وفـات کرد، دوهزار تومان قرض داشت و در مقابل آن مالی نبود؛ خانه مسکونی او را فروخته به طلبکار دادند. او در سال ١٢٤٨ق، در تبریز متولد شده‎ و از شانزده سالگی مدت پنج سال نزد پدر خود به تحصیل فقه و حکمت اشـتغال ورزیده، پس از مـرگ پدر (١٢٦٩ق) در بیست‎ودوسالگی برای تکمیل تحصیلات به عراق عرب که مرکز‎ علم‎ بود، سفر کرد و مدتی در محضر علمای آن دیار کسب فواید علمیه نمود و به تبریز مراجعت کرد. در آن ایام حجّـت‎الاسلام میرزا حسین برادر بـزرگش زنـده و مرجع شـیخیه بوده است‎. مع‎هذا پس از ورود به تبریز، امامت مسجد حجّت‎الاسلام به او محوّل شده و در آن مسجد اقامه جماعت می‎کرده است[۱]‏.

مناعت طبع

در شخصیت او گفته‎اند که‎ شهامت‎ نفس و مناعت طبـع او‎ به‎ اندازه‎ای بوده که جز خانه مسکونی چیزی نداشته و آن را هم بعد از فوت به وامش دادند و ازاین‎روی همیشه در شکنجه و فـشار رجال حسود و بدخواه بوده است[۲]‏.

علاقه به هنر

کتابخانه‎ شخصی‎ او‎ که حاوی نسخه‎های خطی ممتاز بوده، بـعد‎ از‎ مرگ او پراکنده و متفرق گشت. وی در نوشتن خطوط مختلف اعم از ثلث، رقاع، شکسته، نستعلیق و انـواع خطوط دیگر‎ استاد‎ و از‎ خـوش‎نویسان مـاهر زمان خود بشمار می‎آمد.

دو شاعر با یک تخلص

وی در‎ سه زبان فارسی، عربی و ترکی طبع‎آزمایی کرده و اشعار سروده است. مخصوصاًً اشعاری که در مراثی سروده پرسوز‎ و گداز‎ است‎. تخّلص وی در شعر «نیّر» است. از معاصرین او شـخصی موسوم‎ به‎ اسماعیل و معروف به میرزا بزرگ علی‎آبادی که اشعار سست و بی‌مایه دارد نیز «نیر» تخلص‎ داشته‎ است‎ و نباید این دو را با هم اشتباه کرد.

وفات

نیّر صبح روز جمعه دوازدهم ماه رمضان‎ سال‎ ١٣١٢ق، در تبریز وفـات یافـت و جـسدش را به نجف منتقل کرده و به خاک سپردند. در وفات او جمعی از فضلای‎ فارسی‎ و عـربی‎ ‎مـراثی گفته‎اند و قطعه‎ای‎ عربی‎ از‎ میرزا علی بن موسی ثقـة‎الاسلام تبریزی نقل شـده کـه در رثـای او گفته و مدح بسیار از او کرده است[۳]‏.

آثار

از جمله آثار اوست:

  1. مثنوی آتشکده؛‎
  2. لآلی منظومه؛
  3. دیوان غزلیات؛
  4. درّ خوشاب؛
  5. الفیه؛
  6. صحيفة الأبرار؛
  7. علم الساعة؛
  8. لمح البصر[۴]‏.

پانویس

  1. ر.ک: فرهمند، محمد، ص60؛ دهخدا، علی‌اکبر، ج5، ص7667
  2. ر.ک: فرهمند، محمد، ص59
  3. ر.ک: همان، ص60
  4. ر.ک: دهخدا، علی‌اکبر، ج5، ص7667

منابع مقاله

  1. . فرهمند، محمد، «الفیه نیر و جایگاه آن در بین انواع ادبی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: دانشنامه، بهار 1390، شماره 13، صفحه 57 تا 70، به آدرس اینترنتی:
    https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1187101
  2. . دهخدا، علی‌اکبر، لغت‎نامه دهخدا، جلد پنجم، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ اول، بهار 1373.