بحث حول المهدي(عج)
بحث حول المهدي(عج)، از جمله آثار سید محمدباقر صدر پیرامون موضوع مهدویت است که توسط عبدالجبار شراره مورد تحقیق و تعلیقهنگاری قرار گرفته و مقدمه‌ای وافی بر آن نگاشته شده است.
| بحث حول المهدي(عج) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | صدر، محمدباقر (نویسنده) شراره، عبدالجبار (محقق) |
| ناشر | مرکز الغدير للدراسات الإسلامية |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | مجلد1: 1997م , 1417ق , |
| موضوع | محمد بن حسن (عج)، امام دوازدهم، 255ق. - مهدویت |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 224 /ص4ب3 1300 |
ساختار
این اثر نفیس از مقدمه محقق و نویسنده، هشت بحث و یک خاتمه تشکیل شده است. نویسنده در هر مبحث یک سؤال را مطرح و به‌صورت مستدل در مقام پاسخ به آن برآمده است.
گزارش محتوا
شهید صدر در مقدّمه‌ای بسیار مهم، به ریشه‌دار بودن گرایش و اعتقاد به اندیشه مهدویت پرداخته و نقش دین بهطور عام و دین اسلام بهطور خاص را در طرح و تبلیغ این اندیشه و برکات آن توضیح داده است. همچنین ویژگیهای منحصربهفرد اعتقاد شیعه درباره امام مهدی(عج) را مورد بحث قرار داده است. سپس هفت سؤال اساسی درباره طول عمر، امامت زودرس، فلسفه غیبت و... طرح کرده و انگیزه‌ها و علل طرح این پرسشها را مورد اشاره و بحث قرار داده است.[۱].
وی در مقدمه کتاب، هشت پرسش مطرح می‌کند. او با استفاده از شیوه طرح پرسشهای مشخص و دقیق، انگیزه‌ای قوی برای فهم بهتر و درک عمیقتر مطالب مربوط به مهدویت و مهدی آل محمد(ص) ایجاد می‌کند و با پاسخ به این پرسشها، توجه خواننده را بیش از پیش به بحثهای اساسی مهدویت جلب می‌کند[۲]. در ادامه بهطور خلاصه به برخی از این پرسشها و پاسخ شهید صدر به آنها اشاره می‌شود
در مبحث نخست کتاب این پرسش مطرح شده که آیا امکان دارد یک انسان قرنهای بسیار زندگی کند، تا رهبر موعود، مصداق چنین عمری باشد؟ او اکنون بیش 1140 سال را سپری کرده و حدود چهارده برابر یک انسان معمولی که مراحل زندگی را از کودکی تا پیری دیده، عمر کرده است.
پاسخ شهید صدر به این پرسش طی چند مرحله انجام گرفته است؛ از جمله اینکه با توضیح این نکته که طولانی شدن عمر یک انسان اگرچه امکان عملی بالفعل ندارد، اما امکان علمی و منطقی دارد و ما نمی‌توانیم آن را محال و ناممکن بدانیم و چنانچه دانش امروز بشر به کشف این راز موفق نشده باشد، دلیلی برای انکار آن نخواهیم داشت؛ زیرا امکان علمی و امکان منطقی برای یک عمر طولانی مطرح میباشد[۳].
دومین مبحث درباره عمر طولانی و غیبت طولانی امام مهدی است. هرچند که در اینجا دو پرسش با هم جمع شده، اما یک جواب قانعکننده برای هر دو پرسش که در واقع یک واقعیت و یک پدیده سؤالبرانگیزند، کافی است. عمر طولانی امام مهدی(ع) با یک غیبت طولانی همراه است و تلاش برای اثبات یک عمر طولانی برای امام مهدی(عج) گویای اصرار بر تعطیل قوانین عادی است؛ درحالیکه می‌توانیم تصور کنیم که خدای جهان برای تحقق اهداف بزرگ خود، در آینده مناسب یک فرمانده و رهبر مناسبی را به وجود بیاورد تا نقش بزرگ خود را ایفا نماید. بنابراین، طولانی کردن عمر یک انسان و نگه داشتن او در پشت پرده غیبت تا روز موعود، چه حکمتی و چه دلیل قانعکنندهای می‌تواند داشته باشد؟
شهید صدر در پاسخ به این پرسش، پس از فرض روشن شدن امکان وجود یک عمر طولانی و ضرورت تعطیلی قوانین طبیعی در حق امام مهدی(ع)، دو نوع پاسخ مطرح می‌کند:
الف)- پاسخ متعارف که یک دلیل کلامی است و بر پیشفرضهای اعتقادی ثابتشده استوار است.
ب)- پاسخ نامتعارف که بر یک تفسیر و تحلیل روانشناختی و جامعهشناختی استوار است. این تفسیر تحلیلی، ابتکاری از شهید صدر میباشد. در این پاسخ، نقش طول عمر در آمادهسازی آن فرمانده الهی عدالتگستر برای تحقّق آن آرمان بزرگ تبیین می‌گردد[۴].
از دیگر سؤالات مطرحشده در کتاب این است که درحالیکه امام مهدی(ع) با پدر بزرگوارش امام حسن عسکری(ع) بیش از پنج سال زندگی نکرده و در سنّ کودکی از پدر محروم شده، چگونه در این دوران بسیار کوتاه کودکی، برای امامت و رهبری آماده شده و شخصیت او به پختگی رسیده است؟
پاسخ جالب شهید صدر در این زمینه نیز یک پاسخ کاملاً ابتکاری است. او به «پدیده امامت زودهنگام» که در سه امام مصداق پیدا کرده، توجه داده و آن را مورد مطالعه قرار می‌دهد و بدون اتکا به بحثهای کلامی متعارف در اثبات امامت و با چشمپوشی از قاعده لطف، بحث را از لحاظ تاریخی و اجتماعی در جامعه مسلمانان دنبال می‌کند[۵].
در مبحث پنجم این سؤال مطرح شده که با روشن شدن امکان طول عمر و غیبت طولانی، چگونه به وجود امام مهدی(ع) و تولّد او می‌رسیم؟
با فرض نقل چند روایت از پیامبر اسلام(ص)، آنهم برای قانعشدن به یک امر غیر متعارف، آیا می‌توانیم به وجود امام دوازدهم ایمان پیدا کنیم؟ چگونه ثابت می‌کنیم که امام مهدی(ع) یک وجود حقیقی و تاریخی دارد و افسانه‌ای نبوده که تعدادی از مردم بهخاطر شرایط حادّ اجتماعی و روانی آن را در دل خود پرورانده‌اند؟
پاسخ شهید صدر به این پرسش با توجه به ابعاد متعدد آن، در دو مرحله بوده و به دو گونه آن را مطرح کرده است:
نکته نخست در رد کسانی است که روایات نقلشده درباره امام مهدی را بسیار محدود میبینند و ادعا می‌کنند که فقط چند روایت درباره او وجود دارد و با چند روایت محدود، یک اعتقاد راسخ حاصل نمی‌شود. پاسخ این است که با توجه به اینکه در کمتر موضوعی از موضوعات بدیهی اسلام اینقدر روایت رسیده است، ادعای بداهت می‌نماید که ادعای گزافی نیست و قطعی بودن این مسئله را روشن می‌کند.
دیگر اینکه پس از احراز اصل حتمی بودن وجود امام مهدی(ع) با استفاده از روایات فراوان، جا دارد که بپرسیم: این امام مهدی(ع) کیست؟ انطباق این عنوان بر دوازدهمین امام معصوم از اهل بیت پیامبر(ص) از دو راه در نوشته شهید صدر طی شده است.[۶].
از دیگر سؤالات پیرامون مهدویت این سؤال است که با توجه به اینکه شرایط ظهور امام زمان بهمرور زمان پیچیدهتر می‌شود، چرا در دوران غیبت صغری یا کمی پس از آن، امام مهدی(ع) برای اصلاح جهانی ظهور نکرد؟ درحالیکه شرایط اصلاح، روزبهروز پیچیدهتر می‌شود.
نویسنده در پاسخ به پرسش ششم به هشت نکته اشاره می‌کند؛ از جمله اینکه فراهم آمدن شرایط عمومی برای اصلاح جهان امری ضروری است که جایگزین ندارد و با وجود رهبری آماده برای اصلاح و وجود رسالتی کامل، تمام شرایط لازم برای موفقیت فراهم نمی‌شود، بلکه باید شرایط اجتماعی و سیاسی جهانی نیز زمینه را برای موفقیت و پیروزی حق بر باطل آماده سازد[۷].
چگونه یک فرد می‌تواند عهده‌دار یک تحوّل بسیار بزرگ گردد؟ سؤالی است که در مبحث هفتم کتاب مطرح شده است. در پاسخ این پرسش گفته می‌شود: پیامبر اسلام(ص) که سرآغاز یک تمدن جدید قرار گرفت، خود مولود تمدن گذشته نبوده؛ بنابراین، انسانها همیشه مولود شرایط تاریخی و مادی نمیباشند. هنگامی‌که رابطه پیوسته و تنگاتنگ انسان را با عالَم غیب در نظر بگیریم، این رابطه عمیق می‌تواند جهتدهنده انسان بهسوی آینده‌ای جدید باشد و انسانها را انعکاسی از واقعیتهای پیرامون خود تلقی نکنیم. امام منتظران نیز تجربه‌ای همسان با تجربه گرانقدر پیامبر عظیمالشأن اسلام خواهد داشت و یک فتح بزرگ جهانی و تمدّنی جدید را آغاز خواهد کرد. بدین ترتیب، نقش عظیم یک شخصیت الهی در تغییر مسیر تاریخ آشکار خواهد شد[۸].
مبحث آخر در رابطه با این سؤال است که تغییر جهانی چگونه خواهد بود؟ نویسنده معتقد است که پاسخ این پرسش را باید به آینده موکول کرد و پیشبینی علمی و دقیق برای آن ساده نخواهد بود. آری، بر اساس احادیث رسیده از پیامبر اسلام و اهلبیت(ع)، نکاتی را می‌توانیم نشانه رویم که شیوه تغییر و دگرگونی را در جهان بشریت ترسیم نماید[۹].
وضعیت کتاب
مصادر تحقیق و فهرست محتویات در آخر کتاب ذکر شده است. در پاورقیها منابع مطالب مطرحشده در کتاب ذکر گردیده است.