مرآت الأحوال جهان نما
مرآت الاحوال جهان‌نما، مهم‌ترين كتاب آقا احمد کرمانشاهی است كه به زبان فارسى نگارش يافته و به موضوع سفرنامه پانزده ساله مؤلف به عتبات مقدسه و نيز معرفى شهرهایى كه در مسير سفر وى قرار گرفته، اختصاص يافته است. اين كتاب ظاهرا به پيروى از تحفه العالم مير عبداللطيف شوشترى نوشته شده است.
| مرآت الاحوال جهان نما | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مؤسسه علامه مجدد وحید بهبهانی (محقق) آقا احمد کرمانشاهی (نویسنده) |
| ناشر | انصاريان |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1373 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | مجتهدان و علما - سرگذشت‌نامه
مجلسی (خاندان) - سفر نامهها هند - سیر و سیاحت - قرن 13ق. |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | DS 412 /آ7م4 1373 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
انگيزه مؤلف از نگارش اين اثر، همچون ساير نويسندگان تاريخ و سيره و جغرافيا، معرفى احوال شهرهایى است كه طى سفر خود بدان‌ها وارد شده است.
ساختار
كتاب كه در دو جلد منتشر شده؛ مشتمل بر يك پيش‌گفتار كه توسط مؤسسه علامه مجدد وحيد بهبهانى نگاشته شده و نيز فهرست مطالب كتاب به قلم مؤلف و پنج مطلب و يك خاتمه است. مطلب اول؛ مشتمل بر پنج فصل، مطلب دويم؛ مشتمل بر چهار فصل، مطلب سيم؛ مشتمل بر هشت فصل، مطلب چهارم؛ مشتمل بر چهارده فصل و مطلب پنجم خود؛ مشتمل بر سه مقصد است كه مقصد اول نوزده فصل و مقصد دويم بيست و شش فصل و يك خاتمه و مقصد سوم نيز مشتمل بر يك مقدمه در دو فصل و سه مقام است. مقام اول؛ مشتمل بر دوازده فصل، و مقام سوم؛ مشتمل بر ده فصل است. خاتمه كتاب نيز دو فصل را در برمى‌گيرد.
گزارش محتوا
مؤلف در اين كتاب كه در واقع شرح سفر پانزده ساله اوست، سفرى كه به عنوان يك سير و گردش علمى شروع مى‌شود و براى فراگيرى علم و دانش با راهى شدن به عتبات ادامه مى‌يابد، به يادآورى آنچه در مسير راه از شهرها و آثار و بناهاى تاريخى و مذهبى ديده مى‌پردازد و سپس به شرح حال حوزه علميه پرداخته و پايگاه عظيم علمى تشيع(نجف اشرف) و رجال علمى و بزرگان شيعه كه اكثرا بازماندگان و شاگردان جدش وحيد بهبهانى بوده‌اند، معرفى مى‌كند.
بخش نخست كتاب، شرح حال خاندان علامه مجلسى و وحيد بهبهانى است كه در اصل شرح و بسط و تكميل رساله‌اى است كه ميرزاحيدرعلى مجلسى در 1194ق. درباره خاندان مجلسى تأليف كرد.
بخش دوم كتاب، شرح حال خود مؤلف و به عبارتى سفرنامه اوست كه در آن خاطرات تحصيل و سفر به شهرهاى گوناگونِ ايران و عراق را آورده است. اين بخش تا آغاز ورود مؤلف به بمبئى ادامه يافته است. بخش سوم كتاب؛ شامل شرح سفر مؤلف از ورود به بمبئى و پس از آن سفر به ديگر شهرهاى هند تا 1225ق. است.
بخش پايانى كتاب، ضمن پرداختن به مطالبى چون تاريخ شاهان فرنگستان، درباره كشورهاى اروپايى، امريكايى و افريقايى، و نيز چگونگى حكومت انگليسى‌ها و كمپانى هند شرقى در هند اطلاعاتى داده است.
خاتمه كتاب، نصايحى به ملوك و غيرملوك است كه ضمن آن به برخى رخدادهاى اواخر عصر صفوى و دوره نادرى نيز اشاره شده است.
در مجموع، مرآت الاحوال حاوى شرح حال بسيارى از چهره‌هاى علمى و سياسى و اجتماعى ايران و هند در دهه سوم قرن سيزدهم است و افزون بر آن؛ مشتمل بر ديدگاه‌هاى يك عالم شيعى در برخورد با دنياى جديد نيز مى‌باشد.
آقا احمد به گاه سخن از طبيعت هر منطقه، اقسام گل و گياه و اشجار و درختان و ميوه‌هاى فصلى و حيوانات عجيب‌الخلقه و معمولى و نيز وضعيت آب و هوا و دريا و بيشه و جنگل آن ناحيه را وصف مى‌نمايد.
وضعیت کتاب
كتاب؛ مشتمل بر پاورقى‌هايى به قلم محققان كتاب آقايان عبدالله محمدى مازندرانى و سيدحسن ميرحسينى و فهرست‌هاى ذيل مى‌باشد:
فهرست آيات، احاديث و روايات، كتب وارده در متن، اشعار، لغات، اماكن، اعلام، مصادر و مآخذ، خلاصه فهرست مؤلف و فهرست موضوعات.
منابع مقاله
1- جعفریان، رسول دانشنامه جهان اسلام، ج 4، ص 749-750.
2- همان، درباره مرآت الاحوال جهان نما، آينه پژوهش، مرداد و شهريور 1373ش.، ش26.
3- دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج 1، ص540.
4- دائرةالمعارف تشيع، ج1، ص122.
5- مقدمه مؤلف.
6- مقدمه مؤسسه علامه مجدد وحيد بهبهانى بر كتاب.