نامه‌های افضل کرمانی

نامه‎های افضل کرمانی، به کوشش محمدرضا صرفی، کتابی است به زبان فارسی در یک جلد، درباره‎ی زندگی، آثار، افکار، تاریخ عصر و فلسلفه‎ی سیاسی افضل‎الدین احمد بن حامد کرمانی. این اثر، با همکاری انتشارات دانشگاه شهید باهنر کرمان و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان کرمان چاپ شده است.

‏نامه‎های افضل کرمانی
نامه‌های افضل کرمانی
پدیدآورانافضل‌الدین کرمانی، احمد (نویسنده) صرفي، محمد رضا (گردآورنده)
ناشردانشگاه شهيد باهنر کرمان
مکان نشرايران - کرمان
سال نشرمجلد1: 1383ش ,
موضوعافضل الدين کرماني، احمد بن حامد، قرن 6ق.

ايران - تاريخ - سلجوقيان، 429 - 590ق.

ايران - تاريخ - غزنويان، 351 - 582ق.

کرمان - تاريخ
زبانفارسی
تعداد جلد1
کد کنگره
‏‏DSR‎‏ ‎‏98‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏7‎‏ ‎‏آ‎‏25
نورلایبمطالعه و دانلود pdf

ساختار

کتاب، دارای اهدائیه، مقدمه ناشر به قلم علی ملانوری (مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و دبیر وقت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان کرمان)، پیشگفتار و محتوای مطالب در شش فصل اصلی است. اکثر منابع کتاب (به‌استثنای چند منبع عربی)، فارسی (اصل یا ترجمه) است. برخی منابع پس از قرآن کریم، عبارتند از: لسان العرب ابن منظور، سه کتاب افضل کرمانی، دیوان خاقانی، لغتن‎مه دهخدا، تاریخ در ترازو و همچنین یادداشت و اندیشه‎های عبدالحسین زرین‎کوب، تاریخ ادبیات در ایران ذبیح‎الله صفا و..[۱].

گزارش محتوا

در اهدائیه کتاب آمده: «تقدیم به روح بلند افضلی‎پور؛ آنکه تمام هستی‌اش را وقف دانایی نمود و جاودانه شد»[۲].

در مقدمه علی ملانوری، درباره شهر کرمان و اهمیت آن و سهم عمده‌اش در غنای فرهنگی کشور صحبت شده و از افرادی نام برده شده که با گام نهادن در عرصه علم و دانایی و خلق آثار سودمند، نام خود را بر پیشانی تاریخ فرهنگ کشور ثبت کرده‌اند. افضل‎الدین ابوحامد کرمانی، نیز در زمره همان بزرگان شمرده شده است[۳].

«افضل‎الدین ابوحامد احمد بن حامد کرمانی، تاریخ‎نگار و پزشک برجسته کرمانی در قرن ششم و نیمه اول قرن هفتم هجری است... [او] در طی 85 سال حیات خود، شاهد وقایع دردآور و خون‎باری در دیار کرمان بوده است.

افضل، حاصل مشاهدات خود را در سه کتاب تاریخی... ثبت کرده است... افضل را بیهقی کرمان دانسته‌اند. شیوه‎ی تاریخ‎نگاری وی همان شیوه‎ی تاریخ‎نگاری سنتی ایران‎زمین است. وی هدف خود را از تاریخ‎نگاری در چند نکته خلاصه کرده است که عبارتند از: تحریض بر اخلاق حمیده، عبرت‎انگیزی، شکر انقضای دوران محنت و زنده کردن یاد و خاطره‎ی زمامداران عادل. وی همچنین در لابه‎لای آثارش بر فواید اخلاقی و عملی تاریخ، بررسی اسباب و دلایل اعتلا و انحطاط فرهنگ‎ها، ارائه تصویری کامل از فرمانروایان، وقایع، جنگ‎ها، حوادث طبیعی و کاخ‎ها، بیان آداب و رسوم اجتماعی، ترسیم فلسفه‎ی سیاسی خویش در ضمن بیان حکایات تاریخی و ارائه‎ی نمونه‌ای از نثر زیبا تأکید کرده است. آثار افضل نموداری فشرده از تاریخ دردآور ایران در اعصار کهن است. بااین‎همه وی چندان که باید و شاید در میان تاریخ‎نگاران و ادیبان شناخته‎شده نیست. همین امر سبب شد که کتاب حاضر درباره‎ی زندگی، آثار، افکار، تاریخ عصر و فلسلفه‎ی سیاسی وی نوشته شود، تا زمینه‎های شناخت وی را برای کسانی که با آثار و زندگی این دبیر تاریخ‎نگار آشنایی کمتری دارند، فراهم نماید»[۴].

محتوای مطالب کتاب، در شش بخش اصلی ارائه شده است؛ در بخش اول سال‎شمار وقایع عصر افضل بیان شده است. نویسنده در این بخش، اهم رویدادها از سال 530، یعنی تولد افضل‎الدین کرمانی تا سال 619، یعنی ورود براق به کرمان و پایه‎گذاری سلسله قراختیاییان کرمان را که سال احتمالی درگذشت اوست، ذکر کرده است[۵].

سپس در بخش دوم، یعنی صفحات 25 تا 31 کتاب، به بیان زندگی او پرداخته است؛ «از جزییات زندگی وی، به‎خصوص از دوران جوانی‌اش، اطلاع چندانی در دست نیست. آنچه مسلم است آن است که وی از ندیمان و منشیان ملوک و امرای کرمان در دوره‎ی سلجوقیان و غزها بوده است و سه اثر ارزشمند به نام‎های «عقد العلی للموقف الأعلی»، «المضاف إلی بدائع الأزمان في وقائع كرمان» و رساله‌ای کوتاه به نام «صلاح الصحاح» از خود به‎جای گذاشته است»[۶].

در بخش سوم، روش و هدف تاریخ‎نگاری افضل، ذکر شده است[۷]. او در صفحه 165 عقد العلی می‌نویسد: «پیش از من بنده، صاحب کلیله و دمنه و صاحب سندبادنامه آن رموز و حکایات را کسوت عبارت پوشیده‌اند و در حله‎ی براعت عرض داده‌اند. ناقدان که عقل ممیز و فاضلان که طبع مبرز دارند، اگر انصاف دهند، سمین سخن از غَثّ و جدید فضل از رثّ جدا کنند». همچنین در صفحه 52 بدائع الأزمان، می‌خوانیم: «غرض ما از این جمع، ذکر انقلاب دول و تبدیل ملوک است بر وجه کلی؛ اگر به ذکر جزویات وقایع و حوادث و انواع محن و فتن که در این مدت در کرمان افتاد، از عزل و تولیت وزرا و قبض و اطلاع امرا و آمدوشد غلامان و شکل‎های بدیع و کارهای قطیع و قتل‎های زریع و غارات شنیع اشتغال رود، این سواد، ده مجلد شود و این صورت بر وجه نمودار ایراد افتاد»[۸].

در بخش چهارم، نظام سیاسی پیشنهادی و اندیشه‎های سیاسی افضل بررسی می‌گردد؛ «نظام سیاسی مورد نظر افضل یک نظام نظری و آرمانی است که فقط می‌توان آن را در لابه‎لای آثار خردمندان یافت. شهریاران شهر افضل به‎هیچ‎نحو آراسته به این صفات نبوده‌اند و هیچ‎گونه تضمین مادی یا معنوی‌ای برای اجرای نظریه‎های آن روزگار قابل تصور نبوده است»[۹]. افضل در این بخش بر وجود 14 صفت در حاکم و اخلاقیاتی که حاکم باید از آنها پرهیز کند، تأکید می‌کند. او همچنین به 8 مورد از وظایف شهریاران نیز در این بخش اشاره می‌نماید: رفتار بر پایه عدالت و پرهیز از ستم، حسن سیاست، دیدار و همنشینی با عالمان و پرهیزکاران، اعراض از دنیا، عفت گفتار، مهربانی و مردم‎داری و نیکوکاری، حفظ وقار پادشاهی و آگاهی از اخبار ولایت و حال مردم[۱۰].

بازتاب فرهنگ عامه در آثار افضل کرمانی، بخش پنجم محتوای مطالب کتاب را تشکیل می‎دهد. در این بخش به مباحثی چون: باورهای خرافی در آثار افضل، آداب و رسوم مردم و قوانین و آداب و رسوم حکومتی پرداخته می‌شود[۱۱].

در بخش ششم، بازنویسی آثار افضل در سه فصل مطرح می‌گردد؛ ابتدا بازنویسی عقد العلی ذکر می‌شود. سپس بدائع الأزمان في وقائع كرمان و پس از آن المضاف إلی بدائع الأزمان في وقائع كرمان. او کتاب سوم (المضاف إلی...) را در تکمیل مطالب کتاب دوم (بدائع الأزمان...) نگاشت. «آثار افضل کرمانی به نثر منشیانه و فنی نوشته شده است. گرایش به دشوارنویسی، بهره‎گیری از آرایش‎های گوناگون لفظی نظیر انواع سجع، جناس، ترصیع، تضمین و بهره‎گیری از مترادفات در کنار بهره‎گیری از صنایع معنوی نظیر کنایه، استعاره، مجاز، و صورت‎های گوناگون تشبیه سبب شده که دریافت معنا و درک پیام آثار او، امروزه برای خوانندگانی که با ادبیات آشنایی کامل ندارند، دشوار شود... در حقیقت تاریخ‎نگاری و گزارش وقایع، هدف دوم این تاریخ‎نگار کرمانی بوده است. وی آن‎گونه که خود بیان کرده، قصد داشته تا کتابی بنویسد که راهنمای اخلاقی و سیاسی زمامداران باشد و از نظر آرایش‎های ادبی با کلیله ودمنه و سندبادنامه و سایر آثار مصنوع نثر فارسی برابری کند»[۱۲].

وضعیت کتاب

فهرست مطالب در ابتدا و منابع و مآخذ در انتهای اثر ذکر شده است. کتاب «نامه افضل» به‎مناسبت کنگره بزرگداشت افضل‎الدین ابوحامد کرمانی از سوی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان کرمان چاپ شده است. ناشر در مقدمه‌اش از تلاش‎های دکتر صرفی در راستای چاپ این اثر تشکر کرده است[۱۳].

در صفحه 12 پیشگفتار کتاب، از برخی افراد که در راستای جمع و نشر این کتاب، یاری‌گر بوده‌اند، تشکر شده است. پس از ذکر منابع و مآخذ، لیستی از کتاب‌های منتشرشده در مرکز چاپ و نشر دانشگاه شهید باهنر کرمان آمده است[۱۴].

پانویس

  1. ر.ک: منابع کتاب، ص243-244
  2. ر.ک: اهدائیه کتاب، ص5
  3. ر.ک: اهدائیه کتاب، ص5
  4. ر.ک: پیشگفتار، ص11
  5. ر.ک: متن کتاب، ص13-23
  6. همان، ص25
  7. ر.ک: همان، ص33-38
  8. همان، ص38
  9. همان، ص44
  10. ر.ک: همان، ص39-62
  11. ر.ک: همان، ص63-78
  12. همان، ص79
  13. ر.ک: اهدائیه کتاب، ص10
  14. ر.ک: همان، ص245-246

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها