رفع النقاب عن تنقيح الشهاب

رفع النقاب عن تنقيح الشهاب، اثر ابوعلی حسین بن علی بن طلحه رجراجی شوشای (متوفی 899ق)، شرحی است بر «تنقيح الفصول» شهاب‎الدین احمد بن ادریس قرافی، در مسائل مختلف علم اصول فقه، که با تحقیق احمد بن محمد سراح و عبدالرحمن بن عبدالله جبرین به چاپ رسیده است.

‏رفع النقاب عن تنقيح الشهاب
پدیدآوران	شوشاوی، حسین بن علی (نویسنده) سراح، احمد (محقق و مقدمه نویس) جبرین، عبدالرحمن (محقق و مقدمه نویس)
ناشر	مکتبة الرشد ناشرون
مکان نشر	عربستان - رياض
سال نشر	مجلد1: 2004م , 1425ق , مجلد2: 2004م , 1425ق , مجلد3: 2004م , 1425ق , مجلد4: 2004م , 1425ق , مجلد5: 2004م , 1425ق , مجلد6: 2004م , 1425ق ,
موضوع	اصول فقه اهل سنت
زبان	عربی
تعداد جلد	6
کد کنگره	‏

این شرح، در شش جلد تنظیم شده است. در ابتدای جلد نخست کتاب، مقدمه مفصلی از محققین در سه فصل به شرح ذیل، آمده است: در فصل اول، در شش مبحث، به معرفی شارح کتاب، پرداخته شده و اطلاعاتی پیرامون اوضاع سیاسی دوران وی، نام و نسب، ولادت و رشد، زندگانی علمی، اشتغال به تدریس و شاگردان و وفات و نظر سایر علما درباره وی، ارائه شده است.

در فصل دوم، نگاهی علمی به زندگانی وی افکنده شده و در چهار مبحث، عقیده، مذهب فقهی، منزلت و جایگاه او در میان علمای عصر خویش و آثار علمی وی، مورد بررسی قرار گرفته است.

در فصل سوم، در هشت مبحث، به تعریف کتاب پرداخته شده و امور زیر، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است: نسبت کتاب به مؤلف، مصادر کتاب، روش شارح، ارزش علمی کتاب و بیان وجوه حسن آن، تعریف شروح تنقیح، شباهت‎های این کتاب و «شرح التنقيح» قرافی، استدراکات شارح بر قرافی و روش تحقیق و اقدامات تحقیقی صورت‎گرفته بر روی کتاب، به‎همراه توصیف نسخ خطی آن.

منابع کتاب

شوشاوی در ذکر منابع خود، گاهی به نام کتاب و نویسنده آن اشاره کرده، گاهی فقط یکی از آنها را ذکر کرده و در پاره‎ای موارد نیز از هیچ‎یک نام نبرده و با عباراتی همچون: «قال بعضهم» یا «قال بعض الأشياخ» آن را به شخص مجهولی منسوب کرده است. برخی از منابع وی، در علوم گوناگون عبارتند از:

1. الف)- تفسیر و علوم قرآن:

   «أحكام القرآن» ابوبکر محمد بن عبدالله بن عربی (متوفی 543ق)؛

   «التفسير الكبير»، امام فخرالدین رازی (متوفی 606ق)؛

   «الكشاف»، ابوالقاسم جارالله زمخشری (متوفی 538ق)؛

   «التحصيل»، ابوالعباس احمد بن عمار مهدوی (متوفی 440ق) و... .

2. ب)- سنت نبوی:

   «موطأ»، مالک بن انس اصبحی (متوفی 179ق)؛

   «القبس في شرح موطأ مالك بن أنس»، ابوبکر بن عربی؛

   «المعلم بشرح فوائد صحيح مسلم»، ابوعبدالله محمد بن علی مازری (متوفی 536ق)؛

   «إكمال المعلم»، قاضی عیاض بن موسی یحصبی (متوفی 544ق)؛

   «معرفة علوم الحديث»، حاکم ابوعبدالله محمد بن عبدالله نیشابوری (متوفی 405ق) .

3. ج)- اصول فقه:

   «شرح التنقيح»، شهاب‎الدین احمد بن ادریس قرافی؛

   «شرح التنقيح» ابوزکریا یحیی بن ابی‎بکر مسطاسی؛

   «نفائس الأصول في شرح المحصول»، قرافی؛

   «الإفادة»، قاضی عبدالوهاب بغدادی (متوفی 422ق)؛

   «الملخص»، قاضی عبدالوهاب بغدادی و... .

4. د)- فقهی:

   «الفروق»، شهاب‎الدین قرافی (شوشاوی تحت عنوان «القواعد السنية» از آن یاد کرده است).

   «جامع الأمهات»، ابوعمرو عثمان بن حاجب؛

   «التلقين» و «المعونة»، قاضی عبدالوهاب بغدادی و....

وی منابعی نیز در لغت، نحو، سیره نبوی، کلام، منطق و سلوک و اخلاق دارد.

ویژگی‎های شرح

این شرح را می‎توان از جنبه‎های زیر، مورد توجه قرار داد:

1. تبویب و ترتیب مطالب: شوشاوی سعی داشته در ترتیب ابواب و فصول کتاب، از قرافی تبعیت نماید، اما در پاره‎ای موارد، تقدیم و تأخیرهایی نیز به چشم می‎خورد.
2. اسلوب: اسلوب شوشاوی در بیشتر موارد، اسلوبی متوسط است؛ هرچند در مواردی، دچار بسط و اطناب شده است.
3. روش شرح: شوشاوی در شرح مطالب، به اصطلاح، روش شرح بالقول را برگزیده است؛ بدین صورت که ابتدا قسمتی از متن را با عبارت «قوله» انتخاب کرده و در ادامه، به تشریح و توضیح آن پرداخته است.

برخی از ویژگی‎های بارز شرح وی، عبارتند از:

1. تمهید: بیشتر در ابتدای ابواب و فصول و احیانا مسائل قرار گرفته و غالبا به‎منظور شرح معنای باب یا فصل و یا ذکر ربط بین آن و بین ماقبل آن، می‎باشد.
2. اشاره به تعداد مباحث و مسائل در ابتدای هر فصل.
3. اشاره به ارتباط مطالب قرافی با یکدیگر و ذکر موافقت یا تناقض میان آنها.
4. استدراک کلام قرافی به‎واسطه اضافه کردن اقوال، ادله، اقسام و...؛ در مواردی که اعتراضی بر کلام قرافی وارد بوده نیز به آن اعتراض اشاره شده است.
5. توجه به اختلاف نسخ متن.
6. تشریح و تفسیر کلمات غریب و نامأنوس.
7. استفاده از تنبیهات، فروع، توجیهات و... .

فهارس فنی کتاب، در انتهای جلد ششم قرار گرفته است که عبارتند از فهرست آیات؛ احادیث نبوی؛ آثار؛ اشعار و امثال؛ اعلام و کتب مذکور در متن و موضوعات کتاب.

در پاورقی‎ها، علاوه بر ذکر منابع و اشاره به اختلاف نسخ، به توضیح و تشریح کلمات مشکل و دیریاب و شرح حال مختصر اعلام مذکور در متن، پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.