الكواكب السائرة بأعيان المئة العاشرة
الكواكب السائرة بأعيان المائة العاشرة، اثر عربى شيخ نجم‌الدين غزى، با تحقيق جبرائيل سليمان جبور، كتابى است در شرح حال بزرگان و مشاهير عرب در قرن دهم هجرى.
| الکواکب السائرة بأعیان المئة العاشرة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | جبور، جبراییل سلیمان (محقق) غزی، محمد بن محمد (نجم‌الدین) (نویسنده) |
| ناشر | دار الآفاق الجديدة |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1979 م |
| چاپ | 2 |
| موضوع | دانشمندان اسلامی - قرن 10ق. - سرگذشت‌نامه
کشورهای اسلامی - شاهان و فرمان روایان کشورهای اسلامی - قرن 10ق. - سرگذشت‌نامه کشورهای عربی - قرن 10ق. - سرگذشت‌نامه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | CT 203 /ع4غ4 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب با دو مقدمه از ناشر و نویسنده آغاز و مطالب در سه طبقه، در سه جلد، تنظيم شده است.
نویسنده، كتاب را بر حسب اسم (نه لقب و كنيه) و به ترتيب حروف معجم، مرتب ساخته است. وى هر طبقه را، به ثلثى از متوفيات قرن دهم هجرى اختصاص داده و در هر طبقه، از باب تبرک، نام «محمد» را پيش انداخته و سرگذشت محمدنامان را در آغاز آورده و سپس، به نام‌هاى ديگر، به ترتيب حروف الفبا، پرداخته است. اين همان روشى است كه خطيب بغدادى در «تاريخ بغداد» و صلاح‌الدين صفدى در «الوافي بالوفيات» برگزيده و بدان عمل نموده‌اند.[۱]
گزارش محتوا
در مقدمه نخست، ابتدا به توضيح نسخ خطى كتاب پرداخته شده و سپس، شرح حال مفصلى از نویسنده، ارائه گرديده است.[۲]
در مقدمه نویسنده، ضمن اشاره به موضوع، اهميت و ساختار كتاب، به بيان انگيزه نگارش آن پرداخته شده است.[۳]
نویسنده در مقدمه به اين نكته اشاره دارد كه التزامى به استقراى تمامى اعيان و مشاهير و نيز استقصا در تمامى بلاد را نداشته است، اما بااين‌حال، به آن اندازه كه به تراجم و شرح حال افراد دست يافته، از ذكر آن‌ها، فروگذار نكرده است.[۴]
زمانى كه نویسنده تصميم به تأليف زندگى‌نامه‌هاى مردان سده دهم هجرى گرفت، كتب موجود در اين باب را بسيار اندك يافت؛ به‌طورى‌كه رفع نياز و احتياج او را نمی‌كردند و اغلب آن‌ها تاريخ مردان را فقط تا نيمه قرن دهم در بر داشتند. لذا وى به نسخ خطى شيوخ يا علماى مورد اعتماد و آنچه كه شنيده بود استناد كرده تا مواد و مطالب كتاب حاضر را كامل نمايد.[۵]
نویسنده در خلال معرفى افراد و ارائه اطلاعاتى در مورد نام، كنيه، لقب، نسب، آثار، اساتيد و شاگرادن، به بيان مكارم اخلاق و صفات حسنه بارز و مشهور افراد پرداخته و به امور و صفاتى كه نشانگر نقص، كاستى و يا نفى عدالت در فرد بوده و مخالف صيانت از آبرو و حيثيت اشخاص مى‌باشد، تعرضى نكرده و در چنين مواردى، مطلب را به قائل آن، مستند كرده است.[۶]
طبقه اول كتاب، دربردارنده تراجم اعيان و مشاهيرى است كه وفاتشان بين سال‌هاى 701ق تا آخر 733ق، يعنى ثلث اول قرن دهم هجرى، اتفاق افتاده است. اولین اين افراد، محمد بن عوجان.[۷]بوده و آخرين آن‌ها، يونس همدانى است.[۸]
از جمله افراد اين طبقه، مى‌توان از: محمد قيراطى.[۹]؛ ابراهيم بن معتمد.[۱۰]؛ احمد بن امير غفله.[۱۱]؛ زكريا بن قاضى زين‌الدين انصارى.[۱۲]؛ سعدى بن ناجى‌بيك.[۱۳]؛ صالح بن يوسف.[۱۴]؛ على كردى.[۱۵]؛ لطف‌الله توقاتى.[۱۶]؛ نبهان بن عبدالهادى صفورى.[۱۷]؛ ياسين شافعى.[۱۸]و يوسف بن سويدكين.[۱۹]نام برد.
طبقه دوم، كه در جلد دوم جاى گرفته، شامل كسانى است كه در ثلث دوم قرن دهم هجرى مى‌زيسته‌اند كه اولین آن‌ها، محمد بن محمد غزى.[۲۰]و آخرين ايشان، يوسف قراصوى.[۲۱]مى‌باشد.
برخى از افراد مذكور در اين طبقه، عبارتند از: محمد بن محمد دلجى.[۲۲]؛ ابراهيم بقاعى حنبلى.[۲۳]؛ حسن بن اسكندر.[۲۴]؛ خليل بن محمد صلتى.[۲۵]؛ داود بن حسن عجلونى.[۲۶]؛ رجب يعفورى.[۲۷]؛ عبدالله بن محمد مدرنى.[۲۸]؛ عبدالقادر صهيونى.[۲۹]؛ على بن محمد بن ابوسعيد.[۳۰]؛ فاطمه بنت قريمزان.[۳۱]؛ ناصر دمشقى.[۳۲]و يوسف بن على رومى.[۳۳]
طبقه سوم، در جلد سوم آمده و در آن، به تراجم كسانى پرداخته شده كه در ثلث سوم قرن دهم، وفات يافته‌اند. در ابتداى اين جلد، مقدمه‌اى از ناشر افزوده شده و در آن، ضمن اشاره به نسخ خطى كتاب، به بيان اقداماتى كه پيرامون تصحيح متن صورت گرفته، پرداخته شده است.[۳۴]
محمد بدرالدين غزى، اولین فرد معرفى‌شده اين طبقه بوده.[۳۵]و يونس زبال، آخرين آن‌ها مى‌باشد.[۳۶]از ديگر افراد معرفى‌شده در اين گروه، مى‌توان به اسامى زير اشاره كرد: محمد بن محمد اعزازى.[۳۷]؛ ابراهيم بن محمد بن محب‌الدين.[۳۸]؛ حامد بن داود.[۳۹]؛ رحمةالله سندى.[۴۰]؛ زكريا بن بيرام.[۴۱]؛ سلطان سليم بن سليمان بن سليم.[۴۲]؛ عبدالوهاب بن صلتى.[۴۳]و يونس بن عيثاوى.[۴۴]
وضعيت كتاب
فهارس كتاب، در انتهاى جلد سوم آمده است. اين فهارس عبارتند از: فهرست اعلام؛ اسامى اماكن، شعوب، معاهد، تكايا، راه‌ها و مؤسسات و فهرست اسماى كتب، رسايل و ديوان‌هاى مذكور در كتاب.
در پاورقى‌ها علاوه بر اشاره به اختلاف نسخ.[۴۵]، به توضيح برخى مطالب متن پرداخته شده است.[۴۶]
پانويس
- ↑ ر.ک: طاهرى عراقى، احمد، 1357، ص373-374
- ↑ مقدمه نخست، ج1، صفحه الف - ر
- ↑ مقدمه دوم، همان، ص3-10
- ↑ ر.ک: همان، ص7
- ↑ ر.ک: شكورى، ابوالفضل، 1365، ص154
- ↑ ر.ک: مقدمه، ج1، ص7
- ↑ متن كتاب، همان، ص11
- ↑ همان، ص320
- ↑ همان، ص13
- ↑ همان، ص100
- ↑ همان، ص126
- ↑ همان، ص196
- ↑ همان، ص208
- ↑ همان، ص215
- ↑ همان، ص283
- ↑ همان، ص301
- ↑ همان، ص310
- ↑ همان، ص312
- ↑ همان، ص319
- ↑ همان، ج2، ص3
- ↑ همان، ص263
- ↑ همان، ص6
- ↑ همان، ص75
- ↑ همان، ص134
- ↑ همان، ص141
- ↑ همان، ص142
- ↑ همان، ص143
- ↑ همان، ص154
- ↑ همان، ص172
- ↑ همان، ص199
- ↑ همان، ص238
- ↑ همان، ص254
- ↑ همان، ص262
- ↑ مقدمه، ج3، صفحه الف - و
- ↑ همان، ج3، ص3
- ↑ همان، ص223
- ↑ همان، ص12
- ↑ همان، ص92
- ↑ همان، ص139
- ↑ همان، ص152
- ↑ همان، ص153
- ↑ همان، ص156
- ↑ همان، ص177
- ↑ همان، ص222
- ↑ ر.ک: پاورقى، ج1، ص86
- ↑ ر.ک: همان، ص119
منابع مقاله
- مقدمه و متن كتاب.
- شكورى، ابوالفضل، «بخش رجال: شرح‌حال‌نگارى اسلامى: كمبودها و كفايت‌هاى موجود در شرح‌حال‌نگارى اسلامى (3)»، پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله: ياد، شماره 5، زمستان 1365، (28 صفحه، از 131 تا 158).
- طاهرى عراقى، احمد، «سرگذشت‌نامه‌هاى اسلامى: سيره، رجال، تراجم»، پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله: نامه انجمن كتابداران ایران، شماره 43، پاييز و زمستان 1357، (8 صفحه، از 367 تا 374).