الدعوات الكبير

الدعوات الكبير، تألیف احمد بن حسین بن علی بیهقی (متوفی 458ق)، از جمله آثار حدیثی در موضوع دعا، اهمیت آن و آداب و شرایط آن است که در دو جلد به اهتمام بدر بن عبدالله بدر به طبع رسیده است.

‏الدعوات الكبير
پدیدآوران	بيهقي، احمد بن حسين (نويسنده) بدر، بدر بن عبد الله (محقق)
ناشر	غراس
مکان نشر	کويت - کويت
سال نشر	مجلد1: 2009م , 1429ق, مجلد2: 2009م , 1429ق,
موضوع	احاديث اهل سنت - قرن 5ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏‎‏BP‎‏ ‎‏122‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ب‎‏9‎‏د‎‏7*‏

ساختار

کتاب مشتمل بر مقدمه محقق و 665 خبر و روایت در ضمن 136 باب است. 51 باب در جلد اول و باقی در جلد دوم ارائه شده است.

گزارش محتوا

این نسخه از کتاب همان‎گونه که محقق کتاب در مقدمه تذکر داده چاپ دوم از کتاب است که از روی تصویر نسخه کاملی از آن تهیه شده است. تحقیق چاپ اول از روی نسخه ناقصی صورت گرفته بود که از سه جای در اواسط و اواخر کتاب ناقص بوده است. این نقص چاپ اول که به مقدار 120 حدیث بود پس از دست‎یابی به نسخه کامل برای محقق مشخص شده است.

در بسیاری از جاهای حاشیه نسخه کتاب، تعلیقاتی با ذکر عنوان «حاشیه» نوشته شده که محقق اثر آن‎ها را در ضمن تعلیقات پاورقی ذکر کرده است.

از جمله امتیازات این نسخه از کتاب عبارت است از:

1. ذکر شرح‎حال مختصری از بیهقی که مَشیَخه و شرح‎حال شیوخی که بیهقی به‎واسطه آن‎ها روایت کرده را نیز دربر دارد؛
2. مصنفات بیهقی با ذکر چاپ‎ها یا تحقیقات جدید؛
3. مصادر بیهقی در کتاب الدعوات الکبیر (کتاب حاضر) با ذکر جاهایی که بیهقی احادیث را از آن مصادر استخراج کرده است؛
4. احکام بیهقی نسبت به برخی اسانید کتاب یا روات بعضی احادیث؛
5. ادله اثبات انتساب کتاب به بیهقی.

محقق در ذکر مشیخه بیهقی به کثرت مشایخی که او در کتبش از آن‎ها روایت کرده که متجاوز از یک‎صد نفر است، اشاره کرده است. محقق در ادامه نام و نشان 89 تن از این مشایخ به همراه نام مصدر و منبع آن، ذکر کرده است. ابواسامه هروی، ابواسحاق ارموی، ابواسحاق اسفرائینی و ابواسحاق طوسی از آن جمله هستند. سپس به اسامی 44 اثر اشاره نموده است.

بیهقی در آثار مختلف خود به کتاب الدعوات خود اشاره کرده که محقق این موارد را در ذیل عنوان اثبات نسبت کتاب به بیهقی گردآورده است. در ادامه مصادر بیهقی در کتاب الدعوات با ذکر نام نویسندگان منابع حدیثی و شماره روایت آن‎ها لیست شده است. از برخی از ایشان روایات فراوانی ذکر شده که ابوداود سجستانی (متوفی 275ق) و حاکم نیشابوری (متوفی 405ق) از آن جمله‎اند. در آخر نیز احکام بیهقی درباره روات حدیث و ضعیف بودن آن‎ها و نیز ضعف، ارسال و انقطاع برخی اسانید احادیث مطرح شده است.

این کتاب به‎تصریح نویسنده در پاسخ به درخواست برادران ایمانی در گردآوری اخبار مأثوره نوشته است.

اولین باب در موضوع فضل دعا و ذکر است. در یکی از روایات این باب از جابر بن عبدالله نقل شده که رسول‎الله(ص) مجالس ذکر را باغی از باغ‎های بهشت دانسته سپس فرمود که اگر کسی می‎خواهد منزلت و جایگاهش را نزد خداوند بداند، ببیند که منزلت خداوند نزد او چگونه است. در ادامه این باب روایات متعددی که دعا به هنگام صبح و عصر، یا اذان یا مابین اذان و اقامه یا به هنگام مشکلات و مانند آن گردآوری شده است. یا در روایت دیگری از جابر نقل شده که رسول‎الله(ص) بر منبر رفت و فرمود: «از خداوند علم نافع طلب کنید و از علمی که نفعی ندارد به خداوند پناه ببرید».

بیهقی احکام برخی احادیث را نیز ذکر کرده است؛ به‎عنوان‎مثال در رابطه با روایتی که سهیل بن ابی‎صالح از پدرش از ابوهریره از رسول‎الله(ص) نقل می‎کند: «نبی(ص) هرگاه که به میوه‎های نوبر می‎رسید از آن برمی‎داشت و بر چشمانش می‎گذاشت و می‎فرمود: خداوندا همان‎گونه که ما به اول این میوه‎ها رساندی، به آخر آن‎ها هم برسان». بیهقی این روایت را غیر محفوظ یا شاذ دانسته است. این روایت با اسناد دیگری نیز ذکر شده که بیهقی آن را نیز ضعیف می‎داند. محقق اثر در پاورقی دلیل این ضعف را وجود عبدالله بن ایوب قربی در طریق روایت دانسته است.

از ابواب مهم کتاب در جلد دوم توصیه به دعا در ایام و لیالی خاصی چون روز جمعه، ماه رجب، ماه رمضان، شب قدر و روز عرفه است. از جمله روایت بسیار ارزشمندی است که سعید بن مسیب در گزارشی از سلمان فارسی نقل کرده است: رسول خدا (ص) در آخرین روز ماه شعبان براى ما سخنرانى كرد و چنین فرمود: «ماهی عظیم سایه خود را بر شما گسترده است، ماهی که در آن شبی است که از هزار ماه بهتر است. خداوند روزه‎اش را فریضه و قیام شبش را عبادت قرار داده است...».

وضعیت کتاب

فهرست مطالب هر جلد در انتهای آن و فهارس آیات، احادیث مرفوعه و موقوفه، اعلام و مراجع هر دو جلد در انتهای جلد دوم، ذکر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.