الفرقان

الفرقان، اثر ابن خطیب، کتابی است پیرامون چگونگی جمع‌آوری و تدوین قرآن و اطلاعاتی پیرامون تلاوت، قرائت و ترجمه قرآن کریم.

‏الفرقان
پدیدآوران	ابن الخطيب، محمد محمد عبداللطيف‏ (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	جمع القرآن و تدوينه، هجاوه و رسمه، تلاوته و قراءاته، وجوب ترجمه و اذاعته
ناشر	دار الکتب العلمية
مکان نشر	لبنان - بيروت
موضوع	ترجمه قرآن - علوم قرآني
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏69‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ف‎‏4‎‏ ‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب بدون تبویب و فصل‌بندی خاصی، در ذیل عناوین متعدد و متنوع (شش عنوان اصلی)، ارائه شده است.

گزارش محتوا

در مقدمه، به موضوع کتاب و اهمیت آن، اشاره گردیده است.

در ذیل عنوان نخست (القرآن)، به معرفی قرآن و برخی از ویژگی‌ها و احکام آن، پرداخته شده است. نویسنده، قرآن را جامع فنون بلاغت و حاوی اطراف بیان و فصاحت و اصل سایر علوم دانسته و ضمن اشاره به اعجاز آن، معتقد است کلام قرآن، مانند کلمات مخلوقین نیست. وی بر این باور است که خداوند قرآن را فقط برای اعراب نازل نکرده، بلکه این کتاب، برای تمامی امم و تمامی زمان‌هاست.

در ذیل عنوان دوم (جمع القرآن و تدوينه)، به چگونگی جمع‌آوری و تدوین قرآن پرداخته شده و به این نکته اشاره شده است که چون در جنگ یمامه، بسیاری از حافظین قرآن به شهادت رسیدند، عمر بن خطاب به خلیفه اول، پیشنهاد کتابت و جمع‌آوری قرآن را داد، اما وی، نخست مخالفت کرد، سپس با او هم‌رأی شد...

در زمان عثمان، در قرائت قرآن، اختلاف زیادی بین مردم اتفاق افتاد؛ به‌گونه‌ای که اهل بصره به قرائت ابوموسی اشعری، اهل کوفه به قرائت عبدالله بن مسعود، اهل دمشق به قرائت ابی بن کعب و اهل حمص به قرائت مقداد بن اسود، تمسک می‌کردند... تا اینکه به دستور عثمان، تمامی مصاحف جمع‌آوری شده و پس از تصحیح، یک نسخه نگارش یافته و چهار (به روایتی پنج یا هفت) مصحف از روی آن نوشته شده و به نقاط مختلف به‌عنوان مصحف صحیح و معیار، فرستاده شد.

در ذیل عنوان سوم (لحن الكتاب في المصحف)، به بیان اشتباهات کاتبان مصاحف و رأی افرادی همچون عایشه، سعید بن جبیر، ابان بن عثمان، ابن عباس و ضحاک پیرامون این اشتباهات، پرداخته شده است. حفظ قرآن از تبدیل، عصمت انبیا، تسمیه مصحف، ترتیب سور، ترتیب آیات، اختلاف مصاحف سلف در ترتیب، قراء هفت‌گانه، قرائت‌های شاذ و کثرت اختلاف روایات، از جمله موضوعات مطرح‌شده در این بخش می‌باشد.

در پایان این بخش، به تغییراتی که حجاج بن یوسف ثقفی در مصحف انجام داد که مجموعا دوازده موضع می‌باشد، اشاره گردیده است و سبب این کار بیان شده است.

چهارمین عنوان (هجاء القرآن و رسمه)، به بحث پیرامون هجای قرآن کریم و رسم‌الخط مصحف، اختصاص یافته است. سنت خداوند در ارسال پیامبران(ع) بر آن بوده است که همواره هر پیامبری را با شگفت‌انگیزترین معجزه‌ای که کاملا متناسب با علم و فن رایج در عصر وی بوده، مبعوث می‌کرده است؛ چنان‌که حضرت عیسی(ع)، در زمانی به رسالت فرستاده شد که مردم آن زمان، در بالاترین درجات طب و حکمت قرار داشته‌اند و حضرت عیسی(ع) با زنده کردن مردگان و شفای نابینا، رسالت خویش از سوی خداوند را اثبات نمود و همین‌طور حضرت موسی(ع) که در زمان به اوج رسیدن سحر و جادو مبعوث شده و سحر ساحران را با معجزات الهی، باطل نمود. آخرین پیامبر(ع) نیز در زمان اوج فصاحت امت عرب، مبعوث گردید و باآنکه امی و درس‌ناخوانده بوده، کلامی عرضه نمود که نشان‌دهنده اوج فصاحت و بلاغت بوده و نوابغ و ادبای آن عصر را به زانو درآورد. از جمله مباحث و موضوعات مطرح‌شده در این بخش، عبارتند از: دعوت پیامبر(ص) به دموکراسی؛ وصف بلاغت پیامبر(ص) توسط جاحظ؛ امیت عرب؛ کراهت افزودن چیزی بر مصحف؛ اختلاف بین رسم قدیم و هجای جدید؛ تناقض موجود در رسم‌المصحف؛ اختلاف در کتابت مصاحف؛ نظر ابن خلدون پیرامون کتابت مصحف و قول عثمان و عایشه درباره کتابت مصحف.

در ذیل عنوان پنجم (تلاوة القرآن و قراءاته)، به موضوعات مربوط به تلاوت و قرائت قرآن، پرداخته شده است. نویسنده قرآن را منبع خیرات دانسته، ولذا در این بخش، ابتدا به بیان فضیلت تلاوت آن پرداخته و سپس، به قرائت برخی از صحابه، همچون امام علی(ع)، عمر بن خطاب، ابی ‌بن کعب، عبدالله بن مسعود، ابن عباس، ابن زبیر و برخی از تابعین اشاره نموده و پس از آن، موضوع نزول قرآن بر هفت حرف و نظریه بزرگانی همچون ابی‌عبید، کرمانی، قاضی عیاض و ابن قتیبه را مورد بحث و بررسی قرار داده و در پایان، به مبحث ناسخ و منسوخ در قرآن کریم، پرداخته است.

در آخرین عنوان (وجوب تذرجمة القرآن و إذاعته)، با توجه به معجزه بودن قرآن کریم و نزول آن، برای تمامی مردم دنیا در تمامی اعصار، به لزوم ترجمه آن به سایر لغات و نظرات موافق و مخالف ارائه‌شده پیرامون این موضوع، اشاره گردیده است.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب، در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع، به توضیح و تشریح برخی از کلمات و موضوعات مطرح‌شده در متن، پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.