عقیلی شیرازی، محمدهاشم

عقیلی شیرازی، محمدهاشم

نام	عقیلی شیرازی، محمدهاشم
نام های دیگر	قنلدر شیرازی عقیلی، محمدهاشم علویخان
نام پدر
متولد
محل تولد
رحلت	1162 هـ.ق
اساتید
برخی آثار	مطب علوی خان / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده جامع الجوامع / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
کد مولف	18649

ولادت

«محمّد هاشم شيرازى» معروف به علوى خان از مشاهير طب سنتى است. وى فرزند حكيم مير محمد هادى شيرازى معروف به قلندر است كه در سال 1080 يا 1081ق در شيراز به دنيا آمد.

تحصیلات

وی نزد پدر و پدر بزرگش به تحصيل پرداخت. از اساتيد ديگر او مى‌توان به ميرزا لطف الله شيرازى و آخوند مسيحاى فسايى اشاره كرد. (دانشنامه ادب فارسى، ج4، ص1088)

او چون محيط شيراز را مطابق خواسته‌هاى خود نديد در سال 1111ق و در عصر پادشاهى اورنگ زيب به هند مهاجرت كرد. او هرچند به دربار اورنگ زيب راه يافت، اما هرگز جزء پزشكان دربار او نشد، در عوض به خدمت محمّد اعظم، پسر او در آمد و به مدت سى سال در دربار او مشغول به كار بود و از جانب او لقب معتمد الملك را دريافت نمود و حقوق كلانى به ميزان سه هزار روپيه در ماه از خزانه دولتى به او پرداخت مى‌شد. البته وى بيشتر با لقب علوى خان شناخته مى‌شود، لقبى كه از جانب پادشاه قبل از محمد اعظم به وى عطاء شده بود.

در همين ايام، دولت گوركانيان هند مورد حمله سپاهيان نادر قرار گرفت. نادر شاه افشار پس از منقرض شدن سلسله صفويه و بيرون راندن افغان‌ها از ايران و نيز تسلط بر افغانستان كنونى، در سال 1151ق به سوى دهلى، پايتخت هند روانه شد.

پس از فتح دهلى، از آنجا كه نادرشاه مبتلا به بيمارى بود، علوى خان مأمور درمان او شد و چنان در اين كار موفقيت به دست آورد كه نادر او را همراه خود به ايران برد. نقل است كه در همين دوران، وى از جانب نادر شاه لقب معتمدالملوك را دريافت كرد. سرانجام پس از دو سال همراهى علوى خان با نادر، در سال 1154ق روانه سفر حج گرديد و پس از انجام سفر حج به سال 1156ق به هند بازگشت و در دهلى به درمان محمّدشاه كه بيمار بود پرداخت. (دانشنامه ادب فارسى، ج4، ص1088)

اين پزشك عاليقدر در اواخر عمر خود ملقب به بهاءالدوله شد. شباهت اين لقب با لقب نويسنده كتاب «خلاصة التجارب» موجب شد كه عده‌اى اين دو را با هم اشتباه بگيرند، در حالى كه بهاء الدوله نويسنده كتاب «خلاصة التجارب»، دويست سال قبل از علوى خان مى‌زيسته و از اهالى طرشت بوده است. در بين شرق‌شناسان غربى، فوناهن دچار اين اشتباه شده است. (طب در عصر صفويه، ص104)

شاگردان

از كسانى كه از محضر او دانش آموخته‌اند مى‌توان به اين افراد اشاره كرد:

1. حكيم مير حسين: به وى كتابى با عنوان «مطب مير حسن» به زبان اردو نسبت داده شده كه از منابع حكيم ناظم جهان در تأليف كتاب «اكسير اعظم» است؛
2. حكيم ثناء الله ساكن بريلى؛
3. حكيم نور الاسلام؛
4. حكيم اسد على؛
5. حكيم نور الله.

وى علاوه بر چيرگى‌اى كه در دانش پزشكى داشت از ذوق ادبى نيز برخوردار بود.

تأليفات:

آثار علوى خان، از جمله منابع ارزشمند طب سنتى‌اند، كه از جمله آن‌ها مى‌توان به اين آثار اشاره كرد:

1. مطب علوى خان
2. جمع‌الجوامع يا جامع‌الجوامع
3. تحفة العلويّة
4. شرح موجز بر قانون
5. مجسطى
6. عشر كامله
7. قرابادين علوى خان
8. احوال اعضاء النفس
9. علاج الأمراض»
10. دستورات العلاج
11. رساله چوب چينى
12. رسالة فى علم الموسيقى
13. آثار الباقية

وفات

سرانجام اين حكيم فرزانه در اثر بيمارى استسقاء به سال 1160 يا 1162ق در هندوستان درگذشت و بنا به وصيت خودش در جوار مزار خواجه نظام الدين اولياء به خاك سپرده شد. (خلاصة الحكمة، ج1، ص39)

وابسته‌ها

کتاب مطب علوی خان بانضمام رساله مختصر البیان فی ضروریات البحران / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده