ابن تلمسانی، عبدالله بن محمد
شرفالدین عبدالله بن محمد تلمسانی، از علمای شافعیمذهب و ائمه کلامی اهل سنت و پیرو کلام اشعری است. «شرح معالم أصول الدين»، از آثار اوست.
نام، کنیه و لقب
نامش، عبدالله بن محمد بن علی، کنیهاش ابومحمد و القابش شرفالدین، فهری و مصری است. او معروف است به ابن تلمسانی. همه مصادر بهغیر از لبلی نام پدرش را محمد گفتهاند[۱].
ولادت
مصادر اصلی، زمان تولد او را ذکر نکردهاند. برحسب قرائن تاریخی میتوان حدس زد که تولدش در اوایل ثلث اخیر از قرن ششم هجری بوده باشد. این زمان با اخذ علم کردن وی از استادش تقیالدین مقترح (متوفی 612ق) مناسبت دارد. البته تعیین دقیق سال تولدش، با توجه به اینکه منابع، ذکری از آن به میان نیاوردهاند، امری مشکل خواهد بود[۲]. البته سیوطی تاریخ ولادتش را 567 و وفاتش را 644ق، ذکر کرده، اما ظاهرا میان او و کسی دیگر (شیخ محیالدین قلیوبی) خلط کرده است[۳].
وفات
درباره تاریخ وفاتش هم اکثر منابع از عدم اطلاع دقیقشان بر این امر سخن گفتهاند. نقل اشتباه سیوطی و ناقلان از او هم که بیان شد. غیر از اینها، تنها کسی که به تاریخ وفات ابن تلمسانی تصریح کرده، ابن قاضی شهبه در طبقاتش است؛ وی سال وفات او را 658ق، میداند. با توجه به اطلاعاتی که او درباره آثار و تعیین شهر وفات و... از تلمسانی به دست میدهد، ظاهرا میتوان به تصریحش به وفات ابن تلمسانی اعتماد کرد[۴].
اساتید
شیخ تقیالدین مقترح، بزرگترین و تأثیرگذارترین استاد تلمسانی بوده است[۵].
شاگردان
بزرگان فقها در مجلس علمی ابن تلمسانی شرکت میکردند. تاج سبکی از محمد بن حسین بن عبدالرحمن انصاری ابوطاهر محلی (554/633ق) نقل میکند که در مجالس درس او حاضر میشده است[۶]. قاضی ابن شهبه نیز درباره وی مینویسد: «تصدر للإقراء في مصر و انتفع به الناس»[۷]. بااینحال شرح زیادی از نام شاگردان وی در دست نیست و میتوان از میان شاگردانش دو شخصیت ذیل را نام برد:
- احمد بن یوسف بن یعقوب بن علی فهری لبلی؛
- قاضی فخر الدین بن بنت ابیالسعد (عثمان بن علی بن یحیى بن هبةاللّه بن ابراهیم بن مسلم بن علی انصاری دمشقی[۸].
ابن تلمسانی از نگاه دیگران
تاجالدین سبکی درباره او مینویسد: :«كان أصوليا متكلّما دينا خيرا من علماء الديار المصرية و محققيهم»؛ «عالمی اصولی و متکلمی متدین و خیّر از علما و محققین مصر بود». ابن قاضی شهبه نیز مینویسد: «كان إماما عالما بالفقه و الأصلين، ذكيا فصيحا، حسن التعبير، تصدر للإقراء في مصر و انتفع به الناس و صنف التصانيف المفيدة»؛ «او امامی عالم به فقه و اصلین بود، هوشمند و فصیح و نیکتعبیر بود. متصدی اقراء در مصر شد و مردم از وی بهره بردند. کتابهای مفیدی نوشت». ابوحفص عمر قلشانی نیز مینویسد: «هو من الأئمة المهتدين المحررين، المتحفظين بعقائد أهل السنة»؛ «او از ائمه اهل سنت بود که با نوشتههایش عقاید اهل سنت را حفظ کرد»[۹].
مذهب فقهی و کلامی
او در فقه، شافعیمذهب و در عقاید، امامی از ائمه محققین اهل سنت بود. سندش از طریق شیخ تقیالدین به ابوالحسن اشعری میرسد که عقاید جماعت اهل سنت به وی منتسب است[۱۰].
به گزارش لبلی در فهرستش: اتصال سند او به اشعری چنین است: او از استادش تقیالدین مقترح و وی از استادش شهابالدین طوسی و او از استادش محمد بن یحیى و او از استادش ابوحامد غزالی و او از استادش ابوالمعالی جوینی و وی از استادش ابوحامد اسفراینی و او از استادش ابوبکر بن طیب باقلانی و وی از استادش باهلی و او از استادش ابوالحسن اشعری نقل میکند[۱۱].
آثار
از جمله آثار وی میتوان به شرح معالم أصول الفقه و شرح معالم أصول الدين، اشاره کرد؛ هر دو اثر از فخر رازی هستند که ابن تلمسانی به شرح آنها پرداخته است[۱۲].
پانویس
منابع مقاله
ابن تلمسانی، عبدالله بن محمد، «شرح معالم أصول الدين» للإمام فخرالدين الرازي، تحقیق نزار بن علی حمادی، دارالفتح، عمان، 1431ق/2010م.