نسفی، میمون بن محمد
میمون بن محمد نسفی (418 یا 438-508ق)، از فقیهان حنفی اهل سنت است که در کلام عقاید ماتریدی داشت. مهمترین کتاب او «التمهيد في أصول الدين» است که در شرح عقاید اهل سنت و با تکیه بر کلام ماتریدی نوشته شده است.
نام، کنیه، لقب
اسم کامل او میمون بن محمد بن محمد بن معتمد بن محمد بن مکحول نسفى و کنیهاش «ابوالمعین» است. برخی کنیه او را «معینالدین» گفتهاند[۱]. او را با القاب «امام فاضل جامع الاصول»، «امام زاهد»، «فقیه حنفی» و «عالم بارع» یاد کردهاند. این لقبها در مورد وی و خاندانش غریب نبود؛ چه، او در خاندانی پرورش یافت که به دانش و زهد و فضل شهره بودند و در فقه، بهویژه فقه ابوحنیفه، به آنان استناد میشد[۲].
تولد و وفات
درگذشت او در سال 508ق، اتفاق افتاد. به گزارش ابن قطلوبغا، نسفی در 25 ذیحجه این سال در هفتاد سالگی از دنیا رفت. جز خیرالدین زرکلی در «الأعلام» و رضا کحاله صاحب «معجم المؤلفين» کسی سال ولادت میمون بن محمد را ذکر نکرده است. زرکلی، به نقل از رضا کحاله، میلاد او را در سال 418ق، میداند، اما با محاسبه تاریخ دقیق وفات و میزان سنی که ابن قطلوبغا برایش ذکر کرده (70 سال)، او باید در 438 به دنیا آمده باشد (البته شاید زرکلی هنگام نقل از رضا کحاله در دیدن نقطهها میان دو کلمه تسعین (90) و سبعین (70) اشتباه کرده و سن او را بهجای 70 سال، 90 سال ذکر کرده است)[۳].
نسبت
همه تراجمنویسان، از وی با عنوان نسفی یاد کردهاند. نَسَفی، یعنی منسوب به نسف و «نسف» شهری است از شهرهای ماوراءالنهر؛ جایی میان رود جیحون و سمرقند در حوزه بخارا و بلخ. بههرحال نسف شهری عالمپرور بوده که از غنای فراوان طبیعی، علمی و مالی برخوردار بوده است[۴].
او را مکحولی نیز خواندهاند؛ همان طور که فرزندان و اجدادش را با این نسبت میخواندند؛ این نسبت به این دلیل است که نام جد بزرگ و سرسلسله آنان مکحول ابوالفضل نسفی بوده است که دربارهاش گفته شده، راوی فقه ابوحنیفه بهصورت مستقیم یا بهواسطه ابوسلیمان جوزجانی بوده است[۵].
جایگاه علمی و اعتقادی
منشأ علمی ابوالمعین نسفی، خانواده وی بود؛ این خانواده در نشر علم و فقه، بهویژه فقه حنفی، بر همتایان خود برتری داشتند[۶]. بسیاری از اساتید خاندان نسفی و ماتریدی یکی بوده و از طرفی هم ابومنصور ماتریدی و ابوالمعین محمد بن مکحول نسفی همعصر بودهاند؛ ازاینروی خاندان مکحولی و ماتریدی در عقیده به مذهب ماتریدی، به هم نزدیک شدهاند. از پدر و جد میمون بن محمد، اطلاعات زیادی در دست نیست، ولی جد دوم وی اندکی بعد از 430ق، از دنیا رفته و ازآنجاکه ترجیحا میلاد ابوالمعین میان سالهای 418 تا 438ق، بوده، باید روایت عقاید ماتریدی از طریق جدش «معتمد» از طریق پدر و جدش به او رسیده باشد[۷].
آثار
- كتاب التبصرة یا تبصرة الأدلة؛
- التمهيد لقواعد التوحيد؛
- بحر الكلام؛
- شرح الجامع الكبير شیبانى؛
- العمدة في أصول الدين؛
- إيضاح المحجة لكون العقل حجة؛
- العالم و المتعلم؛
- مناهج الأئمة[۸].
از میان این آثار، بهجز «التبصرة» و «التمهيد لقواعد التوحيد» و «بحر الكلام»، همه در حکمِ مفقود، هستند. «بحر الكلام» و «التمهيد» به چاپ رسیده و «التبصرة» هنوز بهصورت نسخه خطی باقی مانده است. بهلحاظ اهمیت نیز «التبصرة» در جایگاه اول قرار دارد، سپس «التمهيد» است و پس از آن «بحر الكلام»[۹].
پانویس
منابع مقاله
نسفی، میمون بن محمد، «التمهيد في أصول الدين»، تحقیق قابیل عبدالحی، دارالثقافه، قاهره، 1407ق/1987م.