میرفندرسکی، ابوالقاسم

ابوالقاسم میرفندرسکی (ح 970-1050ق) حکیم و دانشمند دوره صفوی و از استادان بنام مکتب اصفهان است. مهم‎ترین اثر او، رساله معروف به صناعیه است که به‎عنوان حقایق الصنایع نیز شهرت دارد. او حدود سال 1050ق از دنیا رفت.

میرفندرسکی، ابوالقاسم

نام	میرفندرسکی، ابوالقاسم
نام‌های دیگر	میرفندرسکی، ابوالقاسم بن ميرزا بزرگ Mir Fendereski
نام پدر	ابوطالب میرحسینی
متولد	حدود 970ق / ۹۴۲ش
محل تولد	فندرسک، گلستان
رحلت	1050ق / 1019ش
اساتید	علامه چلبی بیک تبریزی
برخی آثار	تحفة المراد
کد مؤلف	AUTHORCODE05907AUTHORCODE

ابوالقاسم حسینی موسوی فِندِرسکی، معروف به میرفندرسکی، حکیم و دانشمند دوره صفوی و از استادان بنام مکتب اصفهان است که پدران او از بزرگان سادات استرآباد بودند و جدش میر صدرالدین در ناحیه فندرسک از قرای استرآباد صاحب املاکی بود و بعد از جلوس شاه‎عباس اول (966ق) به دربار او پیوست. پدرش میرزابیک نیز در دستگاه شاه‎عباس خدمت می‎کرد و مورد تکریم بود.

ابوالقاسم در قصبه فندرسک زاده شد و ظاهراً مقدمات علوم را در همان نواحی فراگرفت،‎ ولی بعداً برای تحصیل به اصفهان رفت و نزد علامه چلبی بیک تبریزی (د 1041) که خود از شاگردان افضل‎الدین محمد ترکه اصفهانی بود به تحصیل حکمت و علوم پرداخت.

وی سپس در همانجا به تدریس مشغول شد، ولی ظاهراً محیط فکری و علمی آن روزگار با روحیه آزادی‎طلب و تقلیدناپذیر او سازگار نبود و او نیز چون استادش چلبی‎بیک تبریزی و بسیاری دیگر از اهل علم و ادب و عرفان و هنر، عازم هندوستان شد .

هندوستان در آن دوران به سبب روش و منش خاص اکبرشاه و سیاست «صلح کل او»، هم از لحاظ رونق اقتصادی و امنیت اجتماعی مردمان نقاط دیگر را به‎سوی خود می‎کشید و هم از لحاظ تنوع ادیان و آیین‎ها و دوری از تعصبات مذهبی و فرقه‎ای برای مردمان آزاداندیش جایگاهی امن و دلخواه بود. ظاهراً سفر اول میر به هند در 1015ق و به همراهی اوحدی بلیانی (مؤلف تذکره عرفات العاشقین) بوده است. به گفته اوحدی هنگامی‎که میر به هند رسید به دستگاه میرزا جعفر آصف خان که خود از شاعران و ادیبان ایرانی بود و به هند مهاجرت کرده و در آنجا به صدارت و وزارت رسیده بود نزدیک شد. آصف‎خان با رعایت احوال او وسایل بازگشت او را به ایران فراهم نمود ولی دیری نگذشت که میر دوباره عازم سفر هند شد. نخست به گجرات و از آنجا به دکن رفت. اوحدی در هنگامی‎که مشغول نوشتن عرفات العاشقین بوده یعنی در فاصله سال‎های 1021 تا 1024ق ـ می‎نویسد که میرفندرسکی بعدازاین تاریخ نیز تا اواخر عمر همواره به هند سفر می‎کرده و ظاهراً یک‎بار در 1037ق و بار دیگر در 1046ق به معرفی ابوالحسن اصفهانی وزیر شاه جهان با آن پادشاه ملاقات کرده است. میرفندرسکی در دربار ایران نیز مورد تکریم بود و به گفته نصرآبادی هنگامی‎که از هند به اصفهان بازگشت شاه صفی به دیدنش رفت.

وفات

وفات او در 1050ق در اصفهان روی داد و در همانجا در مقبره بابا رکن‎الدین در محلی که امروز به تخت فولاد و تکیه میر معروف است به خاک سپرده شد. او وصیت کرد که تمام کتاب‎هایش را به شاه صفی بدهند.

آثار

مهم‎ترین اثر میر، رساله فارسی معروف به صناعیه است که به‎عنوان حقایق الصنایع نیز شهرت دارد. وی در این رساله صناعت را به مفهومی بسیار گسترده و به معنی هرچیز که از قوای عاقله و عامله آدمی به ظهور و حصول پیوندد، گرفته و در 24 باب و یک خاتمه به بیان حد صناعت انواع آن ارتباط صناعات مختلف با هم فایده و غایت هریک درجات سودمندی و شرف و خست آن‎ها و سهم و محل هریک از اهل حرف و صنایع در جامعه پرداخته ترتیب و ترتیب صنایع را برحسب شرف و غایت تا صناعتی که خود غایت غائی است و برای آن غایتی نیست تعیین نموده است.

برخی دیگر آثار وی عبارتند از:

1. برهان الأبصار؛
2. منظومه در کیمیا؛
3. تحقيق المزلة؛
4. تخمیریه؛
5. ترجمه شذور الذهب؛
6. حاشیه جوک با شست؛
7. رساله حركت؛
8. رساله صناعيه؛
9. رسالة في ارتباط الحادث بالقديم؛
10. رسالة في حقيقة الوجود؛
11. رسالة في معقولات العشر؛
12. و... .

در اغلب تذکره‎ها، اشعاری از میرفندرسکی نقل کرده‎اند. آنچه از او برجای‎مانده، دو قصیده است و چند رباعی و چند قطعه. یکی از قصاید شکوائیه‎ای است از روزگار نامساعد و قدرناشناسی ایام و دیگری منظومه‎ای است در فلسفه و حکمت الهی که به قصیده لائیه معروف است و آن را چند تن شرح کرده‎اند. شرح محمد صالح خلخالی، از دانشمندان سده 12ق، همراه با شرح دعای حضرت امیر(ع) و لوایح جامی در تهران در سال 1312ق به چاپ سنگی رسیده و شرح حکیم عباس شریف دارابی شیرازی به کوشش فضل‎الله لایق در تهران (1337ش) طبع و نشر شده است. در بعضی از تذکره‎ها و کتب تراجم تألیفات دیگری چون تاریخ صفویه، تحقیق المزله و برخی رسالات و نوشته‎های دیگر به نام میر ذکر کرده‎اند که تاکنون اثری از آن‎ها به دست نیامده است.

منابع مقاله

1. مهدوی، مصلح‎الدین، «اعلام اصفهان»، ایران، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری، چاپ اول، اصفهان، 1386ش.
2. نعمه، عبدالله، فلاسفه شیعه، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چاپ اول، تهران، 1367ش.
3. پایگاه اینترنتی «تبیان»، به آدرس اینترنتی:

http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=934&articleID=704678

وابسته‌ها

تحفة المراد

رساله صناعیه

منتخب جوگ باسشت