چرخی، یعقوب بن عثمان
يعقوب بن عثمان بن محمود بن محمد غزنوى چرخى سررزى، معروف به يعقوب چرخى نقش‌بندى، از عارفان نامى نيمه اول قرن نهم هجرى است.
| نام | چرخی، یعقوب بن عثمان |
|---|---|
| نام‌های دیگر | غ‍زن‍وی، یعقوب بن عثمان
یعقوب چرخی |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 851 ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مؤلف | AUTHORCODE00496AUTHORCODE |
پدر او فردى متقى و صاحب ذوق بود. نياكان او در سَررز، ديهى در نزديكى چرخ، در غرب افغانستان زندگى می‌كردند.
وى براى تحصيل علوم، مدتى در هرات مقيم خانقاه خواجه عبدالله انصارى بود. در 782ق از هرات به بخارا سفر كرد و در راه، در فتح‌آباد به خواندن تفسير بيضاوى پرداخت.
در بخارا از بزرگان و دانشمندان اجازه فتوا دادن گرفت. در مصر، به همراه زين‌الدين ابوبكر خوافى، شاگرد شهاب‌الدين سيرامى شد، سپس به بخارا رفت و در طريقه خواجگان، مريد خواجه بهاءالدين نقش‌بند شد.
مدتى در ملازمت او بسربرد و از او كلاه و اجازه دريافت كرد. بعد از آن، با اجازه خواجه نقش‌بند، بخارا را ترك گفت و براى تكميل تربيت نزد علاءالدين محمد بخارى رفت.
وى پس از وفات خواجه بهاءالدين نقش‌بند، دوباره در چغانيان به خدمت علاءالدين محمد بخارى رسيد و چندين سال نزد او تربيت يافت و پس از وفات وى، به ترويج طريقه نقش‌بنديه پرداخت.
مهم‌ترين كس در حلقه مريدان او، خواجه عبيدالله احرار بود كه باعث نفوذ و گسترش طريقه خواجگان در ماوراءالنهر و سرزمين‌هاى هم‌جوار شد.
وى در 5 صفر 851ق، درگذشت. مدفن او در حوالى دوشنبه، پايتخت تاجيكستان است. مزارى در نزديكى چرخى كه مردم آن محل آن را آرامگاه يعقوب چرخى مى‌دانند، در واقع مزار پدران اوست.
تفسير قرآن او كه به «تفسير يعقوب چرخى» معروف است، مهم‌ترين و آخرين اثر اوست كه تفسير بخشى از اجزاى قرآن مى‌باشد شامل: تعوذ (استعاذه)، بسمله، سوره فاتحه و جزءهاى بيست و نهم و سى‌ام. چرخى عمده مطالب را از تفسير الكشاف زمخشرى و تفسير موفق‌الدين كواشى برگزيده و با اضافات، به روش علمى و عرفانى، به فارسى ساده و روان نگاشته است. اين تفسير بارها در شبه‌قاره چاپ شده است.
ديگر آثار او عبارتند از
1. رساله ابداليه (در بيان صفات و مراتب اولياء الله كه در آن به مقامات خواجه بهاءالدين نقش‌بند و خواجه علاءالدين محمد بخارى نيز اشاره شده است)؛
2. رساله اُنسيه (در گزارش سير و سلوك مؤلف و بهره‌هاى معنوى او از بهاءالدين نقش‌بند و علاءالدين محمد بخارى. مؤلف، در آن مخصوصا فضيلت مداومت بر وضو، ذكر خفى كه به اصطلاح نقش‌بنديان آن را «وقوف عددى» مى‌گويند و نمازهاى نفل را بيان كرده است)؛
3. جماليه، حورائيه (در شرح يكى از رباعيات معروف شيخ ابوسعيد ابوالخير به روش عرفانى است)؛
4. شرح اسماء الحسنى (در تفسير و بيان خواص 99 نام خداوند تعالى از ديدگاه عرفانى مى‌باشد)؛
5. نى‌نامه يا رساله نائيه (در شرح عرفانى ديباچه مثنوى معنوى (دفتر اول)، حكايت پادشاه و كنيزك (دفتر سوم) و داستان شيخ دقوقى شيخ محمد سررزى (دفتر پنجم). اين رساله، پس از جواهر الأسرار شيخ حسين خوارزمى، اولين اثرى است كه در شرح ابيات مثنوى معنوى نگاشته شده است).
چرخى طبع شعر نيز داشت. يكى از رباعياتى كه وى، بدون نام شاعر، در نى‌نامه آورده را امين احمد رازى در تذكره هفت اقليم، به نام او ضبط كرده است.
منابع مقاله
1. دانش‌نامه جهان اسلام، ج 11، ص 811، نوشته عارف نوشاهى.
2. سايت گلبانگ نماز، چهارشنبه 24 فروردين 1390ش.