تهذيب الأنساب و نهاية الأعقاب
تهذيب الأنساب و نهاية الأعقاب، اثر شیخ شرف عبیدلی (متوفی 435ق) همراه با تعلیقات ابن طباطبا ابوعبدالله حسین بن محمد (متوفی 449ق)، کتابی است در علم انساب، که به آل ابوطالب و معقبان آنها اختصاص یافته است. این اثر توسط محمدکاظم محمودی تحت اشراف سید محمود مرعشی مورد تحقیق قرار گرفته و منتشر شده است.
| تهذيب الأنساب و نهاية الأعقاب | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شيخ الشرف عبيدلي، محمد بن محمد (نويسنده)
ابن طباطبا حسنی، حسين بن محمد (محشي) محمودی، محمدکاظم (محقق) مرعشی، محمود (زير نظر) |
| ناشر | کتابخانه عمومي حضرت آيت الله العظمي مرعشي نجفي (ره) |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | مجلد1: 1413ق, |
| موضوع | آل ابو طالب - نسب نامه
امام زادگان - نسب نامه سادات - نسب نامه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 53/7 /ش9ت9 |
ساختار
کتاب با مقدمه محقق آغاز شده، سپس مطالب طی ابواب زیادی آمده است.
گزارش محتوا
محقق در مقدمه خویش به بیان اهمیت و ارزش این اثر پرداخته و میگوید: این اثر یکی از مهمترین آثاری است که در علم انساب در زمان نویسنده و قبل از آن نوشته شده است؛ بهگونهای که مصدر و منبع بسیاری از اطلاعات نسبشناسی و کتبی که در این فن نوشته شده، قرار گرفته است. قصد نویسنده از نوشتن چنین کتابی اتصال سادات همعصر خویش به پیامبر(ص) و تصحیح انساب آنها بوده است؛ لذا در این کتاب تمام اولاد و اشخاصی که منتسب به پیامبر هستند را آورده است و از آوردن احوال اشخاص امتناع نموده است[۱].
محقق در ادامه به شرح حال نویسنده و حاشیهنویس اشاره نموده، سپس به بحث از نسخه مورد استفاده و روش تحقیقش پرداخته است[۲].
شیخ شرف عبیدلی در انساب و اعقاب ابوطالب، هزاران صفحه گردآوری نموده، سپس با تلخیص آن به این نوشته دست یافته است[۳]. ایشان اولین بابی را که به آن اشاره میکند طبقات انساب است که شامل ده طبقه به نامهای جذم، جمهور، شعوب، قبیله، عمایر، بطون، افخاذ، عشایر، فصائل و رهط میشود. وی برای آگاهی و اطلاع بیشتر خواننده به دو مثال اشاره میکند که یکی از آن دو خاندان بنیهاشم است. بنیهاشم که اصل و ریشه آن به عدنان ختم میشود چنین است: - عدنان: جذم؛ - قبائل معد: جمهور؛ - نزار: شعب؛ - مضر: قبیله؛ - خندف: عماره؛ - کنانه: بطن؛ - قریش: فخذ؛ - قصی: عشیره؛ - عبدمناف: فصیله؛ - بنیهاشم: رهط[۴].
نویسنده در باب دوم به نسب پیامبر(ص) اشاره کرده است. ایشان سلسله نسب پیامبر را به حضرت آدم ختم میکند[۵]، سپس در باب بعدی هرکدام از آبا و اجداد پیامبر را ذکر نموده و برخی از فرزندان ذکور و اناث آنان را برشمرده و آنهایی را که فرزندی نداشتهاند، یادآوری نموده است[۶].
شمردن فرزندان پیامبر و فرزندان ابوطالب، موضوع دو باب بعدی کتاب است[۷]. سعی نویسنده بر این است که نام مادر و گاه القاب، کنیهها و محل زندگی هرکدام از آنان را ذکر نموده و درصورتیکه نسل یک شخص منقرض شده باشد آن را گوشزد کند؛ مثلاً ایشان در ذکر فرزندان ابوطالب بن عبدمناف میگوید که ایشان سه فرزند به نامهای علی(ع)، جعفر و عقیل داشت. نام مادر این سه فاطمه بنت اسد بن هاشم بن عبدمناف بن قصی بود. کنیه امیرالمؤمنین علی(ع) که وصی پیامبر بود ابوالحسن، کنیه جعفر ابوعبدالله و ابوالمساکین و کنیه عقیل ابویزید بود. عقیل در نسبشناسی متبحر و به نسابه معروف بود. وی در ذکر فرزندان امام علی(ع) مینویسد که امام حسن(ع) و امام حسین(ع) نام مادرشان حضرت زهرا بود و مادر محمد خوله بنت جعفر بن قیس و مادر عمر بن علی صهباء (امحبیب) بنت ربیعة بن بحیر و مادر عباس بن علی امالبنین (خزام) بنت خالد بن ربیعه و... بود[۸].
ابراهیم بن اسماعیل بن ابراهیم غمر معروف به طباطبا که جد حاشیهنویس کتاب، ابوعبدالله حسین بن محمد معروف به آل طباطبا است، دارای پنج فرزند به نامهای قاسم، حسن، احمد، عبدالله و محمد است. عبدالله و محمد نسلشان منقرض شده و محمد بن ابراهیم، همان صاحب (همراه) ابوالسرایا (سری بن منصور شیبانی (متوفی 200ق)) است[۹].
نویسنده در ابواب بعدی، هریک از اولاد، احفاد و اعقاب حضرت ابوطالب(ع) را نام برده و اولاد آنها را یکبهیک برمیشمرد. ایشان کتاب را با فرزندان عقیل بن ابیطالب به پایان میبرد.
تعلیقه و حاشیهنویس کتاب جناب ابوعبدالله حسین بن محمد (متوفی 449ق)، گاه مطالبی بر کتاب افزوده است که با «قال ابن طباطبا» تمییز داده شده است[۱۰].
وضعیت کتاب
محقق کتاب شیخ محمدکاظم محمودی تنها یک نسخه از این اثر را در دسترس داشته؛ لذا بعد از استنساخ آن با دیگر مصادر موجود در این فن، همچون مجدی، فخری و عمدة الطالب مقایسه نموده و نتیجه این مقایسه و تحقیق را در پاورقیها آورده است. یکی از ارزشمندترین کارهایی که محقق در این اثر انجام داده، گردآوری فهرست اعلام است که خواننده برای اطلاع از کیفیت آن میتواند به انتهای اثر مراجعه کند. علاوه بر این، فهرست اماکن، کتب و محتویات را میتوان در آنجا یافت.
ایشان در ابتدای کتاب چند تصویر از نسخه خطی را به معرض نمایش گذاشته است[۱۱].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.