تذكرة المتقین
تذكرة المتقين، اثر ميرزا محمد بهارى همدانى نجفى است به زبان فارسی و مشتمل بر مطالبى در باب اخلاق و آداب اسلامى است كه با استناد به آيات قرآن كريم، روايات و حكايات متنوع نگارش يافته است. آداب توبه، آداب مراقبت، آداب رفاقت، آداب سلوك با زن و عيال، آداب تربيت اولاد، آداب زيارت، و آداب حج از جمله مباحث كتاب به شمار مى‌آيد.
| تذكرة المتقین | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | بهاری همدانی، محمد بن محمد (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | کتابیشریف و کامل در آداب سلوک به سوی خدا |
| ناشر | نور فاطمه |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1361 ش |
| چاپ | 2 |
| موضوع | اخلاق اسلامی
اخلاق عرفانی اندرز نامهها بهاری همدانی، محمد بن محمد، 1265 - 1325ق. - نامهها |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 247/8 /ب9ت4 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
«تذكرة المتقين»، با سعى و كوشش ميرزا اسماعيل بن حسین تبريزى، مشهور به مسئله‌گو در سال 1329ق، جمع‌آورى گرديده است.
ساختار
كتاب، مشتمل بر چهار دفتر است كه دفتر اول، داراى 7 بخش، دفتر دوم، شامل 4 بخش، دفتر سوم، حاوى 3 بخش و دفتر چهارم، متضمن 1 بخش مى‌باشد.
نثر كتاب، ساده و روان است.
در دفتر اول[۱]، مجموعه‌اى از آداب توبه، مراقبه، رفاقت، سلوك با زن و عيال، تربيت اولاد، زيارت و حج مى‌باشد.
دفتر دوم[۲]، مربوط به صفات علماى حقه، مغرورين و دستورالعمل‌ها و مراسلات است.
دفتر سوم[۳]، شامل پيام‌هاى آيت‌الله حاج سيد احمد موسوى حائرى، آخوند حاج ملا حسینقلى همدانى و حاج آقا محمد بيدآبادى مى‌باشد.
دفتر چهارم[۴]، دربردارنده معانى لغات و ترجمه عبارات عربى كتاب است.
گزارش محتوا
كتاب «تذكرة المتقين»، مجموعه‌اى از پيام‌ها و كلمات علماى بزرگ و عرفاى بنام؛ همچون جمال السالكين، مرحوم حسینقلى درجزينى همدانى نجفى (متوفاى 1311ق) و دانشمند متقى سيد احمد بن ابراهيم موسوى تهرانى (متوفاى 1332ق) و سالك الى الله شيخ محمد بن ميرزا محمد بهارى همدانى نجفى است كه اين دو از شاگردان ملاّ حسینقلى همدانى بوده‌اند.
مرحوم شيخ محمد بهارى، دفتر اول از چهار دفتر كتاب «تذكرة المتقين» را به خود اختصاص داده و مطالب ژرفى را آورده كه شامل آداب توبه[۵] و بازگشت و تقرب الى الله و مراقبت نفس و...مى‌باشد. او در پايان، آداب حج را مورد بحث و بررسى قرار داده و مفاهيم دقيق و لطيفى را مطرح نموده است كه زائر خانه خدا را متوجه اسرار مناسك الهى حج مى‌كند و عرفان و شناخت خاصى به او مى‌دهد.
دستورالعمل‌هاى مرحوم حاج ملا حسینقلى همدانى در لزوم ترك معصيت بدين قرار است: در قسمتى از نامه‌اى كه به يكى از علماى تبريز مرقوم داشته، اين گونه فرموده است: «... آنچه اين ضعيف از عقل و نقل استفاده نموده‌ام، اين است كه اهم اشياء از براى طالب قرب، جد و سعى تمام در ترك معصيت است. تا اين خدمت را انجام ندهى، نه ذكرت و نه فكرت به حال قلبت فايده‌اى نخواهد بخشيد».[۶]
وى اشاره مى‌دارد، همان طور كه يك پزشک قبل از هر نسخه‌اى، ما را به پرهيز از انجام كارها و امورى دستور مى‌دهد تا كه از كهنه شدن و قوت‌يابى بيمارى خلاصى دهد، شريعت مطهر اسلام نيز قبل از دستور به انجام هر عملى، ما را به پرهيز از امورى امر فرموده است كه انجام آن‌ها معصيت و گناه شمرده مى‌شود. در دستورالعمل‌ها و نامه‌هاى مرحوم همدانى سفارش‌هاى ويژه‌اى بر ترك معصيت شده است.
در قسمت ديگرى از همين نامه، چنين نگاشته شده‌است: «... پس بفهم از آنچه يادآورى نمودم بدان كه درخواست محبت خداوندى، با آلوده‌شدن تو به گناه، امرى فاسد است. چگونه بر شما اين نكته پنهان است كه معصيت باعث نفرت و بيزارى است و هرگز با محبت قابل جمع نيست؟... البته ترك گناه، اول، آخر، ظاهر و باطن دين است، پس به‌سرعت به تلاش و مجاهده بپرداز»
در قسمتى ديگر از همين نامه بلند و مهم، ايشان درباره دورى گزيدن از معصيت، اين گونه نوشته‌اند: «...پس اى عزيز! چون اين كريم رحيم، زبان تو را مخزن كوه نور؛ يعنى ذكر اسم شريف قرار داده، بى‌حيايى است مخزن سلطان را آلوده به نجاسات و قاذورات غيبت و دروغ و فحش و اذيت و غيرها من المعاصى نمودن. مخزن سلطان بايد محلش پرعطر و گلاب باشد، نه مجلس مملو از قاذورات و بى‌شك، چون دقت در مراقبت نكرده‌اى، نمى‌دانى كه از جوارح سبعه؛ يعنى گوش و زبان و چشم و دست و پا و بطن و فرج، چه معصيت‌ها مى‌كنى و چه آتش‌ها روشن مى‌نمايى و چه فسادها در دين خودت برپا مى‌كنى و چه زخم‌هاى منكره به سيف و سنان زبانت به قلبت مى‌زنى. اگر نكشته باشى، بسيار خوب است. اگر بخواهم شرح اين مفاسد را بيان نمايم، در كتاب نمى‌گنجد... تو كه هنوز جوارحت را از معاصى پاک نكرده‌اى، چگونه منتظرى كه در شرح احوال قلب چيزى بنويسم...»[۷]
در جاى ديگرى جناب آخوند(ره) مى‌فرمايند: «تمام سفارشات اين بينوا به تو، اهتمام در ترك معصيت است. اگر اين خدمت را انجام دادى، آخرالامر تو را به جاهاى بلند خواهد رسانيد.»[۸]
وى در بخش آثار گناه مى‌گويد: «بى‌ترديد، گناه، داراى آثار شومى است كه دانستن آن آثار انسان را از ارتكاب به آن‌ها بازمى‌دارد». وى برخى از عواقب دنيوى و اخروى گناه را خاطرنشان كرده است؛ عواقبى همچون روسياهى، خارج شدن قلب از قابليت درك شرافت مراقبت خدا و لطف اطاعت از او، اذيت شدن كارگزاران خدا كه نویسنده اعمال زشت انسان هستند و...
وضعيت كتاب
ترجمه لغات و تركيبات مشكل متن، در پاورقى ذكر شده است. شرح و معانى عبارات عربى، در دفتر آخر كتاب ذكر شده است.
فهرست مطالب كتاب، در پايان آن قيد شده است.
پانویس
منابع مقاله
متن و مقدمه كتاب.