صافی گلپایگانی، محمدجواد
محمد جواد صافی گلپایگانی در روز 27 شعبان المعظم 1287[۱]یا 1288 ه ق[۲]، در بیت علم و تقوا و فضیلت در گلپایگان دیده به جهان گشود و در عصر 27 رجب سال 1378 ه.ق، مصادف با شب شهادت حضرت امام موسى كاظم عليه‌السلام، از دنیا رفت.
| نام | صافی، محمد جواد |
|---|---|
| نام های دیگر | صافی گلپایگانی، محمد جواد |
| نام پدر | ملا عباس |
| متولد | 27 شعبان المعظم 1287 یا 1288 |
| محل تولد | گلپایگان |
| رحلت | 27 رجب سال 1378 ه.ق |
| اساتید | آیت‌الله علامه سید محمدباقردرچه ای، حكیم میرزا جهانگیرخان قشقایی، آیت‌الله حاج آقا نورالله اصفهانی، صاحب كتاب مقیم و مسافر و دیوان اشعار، آیت‌الله علامه آقا نجفی اصفهانی |
| برخی آثار | گنج عرفان، گنج دانش، اشعار شیوا در رد باب و بها، صافی نامه و فیض ایزدی |
| کد مؤلف | 3727 |
پدر وی مرحوم آخوند ملا عباس از بزرگان و شخصیتهای مورد احترام مردم - كه علاوه بر دانش پژوهی، به تجارت می‌پرداخت - مادرش زهرا خانم فرزند ملا محمدباقرادیب گلپایگانی و دایی اش ملا محمدرضا قطب - عالم به علوم غریبه - بودند.
تحصيلات
او از آغاز نوجوانی به تحصیل علوم دینی روی آورد. ایشان مقدمات و سطوح را نزد پدرش و دیگر دانشوران گلپایگان - كه در آن زمان مجمع علما و دانشمندان بود - فرا گرفت و سپس در سال 1305 ه ق[۳]به اصفهان مهاجرت کرد و تا سال 1316 هق نزد استادان بزرگ وقت علوم متداول را فرا گرفت. وی پس از نگارش رساله‌هایی در مسائل فقهی، در سال 1310 - 1311 هق به اخذ اجازات متعدد اجتهادی نایل آمد و مورد توجه استادان خود قرار گرفت.
استادان
وی در حوزه علمیه اصفهان - كه در آن زمان از پر رونق ترین و با اهمیت ترین حوزه‌های علمی شیعه به شمار می‌رفت - در محضر استادان ذیل همراه با بزرگانی همانند: آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی، علامه حاج آقا رحیم ارباب و آیت‌الله آقا سیدحسن چهارسوقی شركت كرد.
- آیت‌الله علامه سید محمدباقردرچه‌ای (م 1342 ه ق)، صاحب حاشیه بر مكاسب و رسائل
- حكیم میرزا جهانگیرخان قشقایی (م 1326 ه ق)
- آیت‌الله حاج آقا نورالله اصفهانی (1278 - 1346 ه ق) صاحب كتاب مقیم و مسافر و دیوان اشعار
- آیت‌الله علامه آقا نجفی اصفهانی (1262 - 1332 ه ق) صاحب تأویل الآیات الباهره و بحر المعارف
- علامه شیخ محمد علی ثقةالاسلام (1271 - 1318 ه ق) صاحب كتاب لسان الصدق و معاصی كبیره
- میرزا محمد علی تویسركانی اصهانی (م بعد 1311 ه ق)
- علامه میرزا محمد علی درب امامی
- آیت‌الله آقا میرزا محمدتقی مدرس (1273 - 1333 ه ق) صاحب الرسائل التقویة
- آقا میرزا هاشم چهارسوقی اصفهانی (1235 - 1318 ه ق) صاحب مبانی الاصول و اصول آل الرسول
- آیت‌الله سید محمدباقرموسوی خوانساری (1226 - 1313 ه ق) صاحب روضات الجنات
- علامه آخوند ملا محمد كاشانی (1249 - 1333 ه ق)
- علامه آخوند ملا محمدباقرفشاركی (م 1314 ه ق) صاحب عنون الكلام
تدریس
آن جناب تا زمانی كه دراصفهان - در مدرسه نیم آورد - توقف داشت، فقه و اصول درس می‌داد. مجلس درس او زبانزد فضلا و طلاب بود، و بسیاری از افراد خوش استعداد در آن شركت می‌جستند كه آیت‌الله آقا سید جمال‌الدین گلپایگانی از جمله آنان بود. وی در سال 1316 هق به گلپایگان بازگشت و به تدریس، تألیف، امامت جماعت و راهنمایی مردمان مشغول شد.
مهاجرت به تهران
در حدود سال 1325 هق آیت‌الله صافی رهسپار تهران شد و مورد استقبال شایسته حضرات آیات: شیخ فضل‌الله نوری، سید محمد امام جمعه و حاج میرزا ابوالقاسم صاحب حاشیه بر مكاسب قرار گرفت. وی به دلیل داشتن روحیه اسلام خواهی و دین طلبی در آن ایام كه مصادف با غوغای مشروطیت بود، با آیت‌الله شهید حاج شیخ فضل‌الله نوری همصدا شد و در تمام مراحل با شیخ فضل‌الله همراهی كرد، و حتی در روزهای سخت و دهشتنك محاصره خانه شیخ به وسیله مجاهدان و فاتحان، دست از یاری و همراهی شیخ برنداشت و تا واپسین روزهای زندگی شیخ شهید در كنار او بود[۴]آن عالم مجاهد پس از شهادت شیخ و تغییر اوضاع به نفع دشمنان دین، دیگر تاب دیدن آن وضعیت و تسلط یپرم خان ارمنی، سردار اسعد بختیاری و محمد ولی خان تنكابنی را بر اوضاع نیاورد، و از طریق قم و اصفهان به گلپایگان بازگشت.
بازگشت به گلپایگان
در سال 1327 هق به زادگاه خویش بازگشت، و تا پایان زندگی در آنجا ماندگار شد. وی از همه مناصبی كه در حوزه‌های علمیه در انتظارش بود صرف نظر كرد، اوقاتش را صرح ترویج دین، تدریس، تألیف، دادرسی مظلومان، مبارزه با ستمگران، تهذیب اخلاق و آگاه كردن جامعه كرد. از جمله اقدامات او: مبارزه بی امان با انحرافات و بدعتهای دینی مانند: مبارزه با بهائیت و وتصوف، مخالفت با خانها و فئودالها، رویارویی با كشف حجاب و مفاسد دوران پهلوی و احیای شعائر دینی و بزرگذاشتهای مذهبی است كه با تلاش و كوشش وی جشنهای نیمه شعبان، و موالد ائمه اطهار(ع) و عزاداری عاشورا و ایام فاطمیه در گلپایگان رواج و رونق یافت.
ویژگیهای شخصی
آیت‌الله ملا محمد جواد صافی با سعه صدر و سماحت طبعش، فقیهی ادیب، عارف، مجاهد و نو اندیش بود. در آن زمان كه زنان كمتر سواد داشتند، همسر و دختران خویش را در كسب سواد و آشنایی با نگارش، مبانی دین، مباحث اسلامی و اخلاقی تشویق و ترغیب می‌كرد.
قدرت ادبی
آیت‌الله صافی در شعر از شعرای متقدم و شیرین سخن نظیر مولوی، خاقانی، نظامی، سنایی، ناصر خسرو، انوری بویژه حافظ و سعدی متأثر بود، و بسیاری از اشعار این شاعران را تضمین كرد. طبع شعرش فوق العاده است و در هر نوع شعر از نوحه، مصیبت، غزل، غزل، مدح و قصیده سر آمد می‌نماید. در بسیاری از موارد فی البداهه شعر می‌گفت یا سخنانی مقفی و مسجع بیان می‌داشت.
تألیفات
از ایشان تألیفات فراوانی در فقه، اصول، حدیث، اخلاق، تاریخ و ادبیات به جای مانده است كه به برخی از آناه اشاره می‌شود:
- رساله‌های متعدد فقهی و اصولی، شامل موضوعات: خیار غبن، اجاره، منجزات مریض، تعارض احكام ظاهریه و واقعیه، تعارض اصولی و قواعد فقهی، تعادل و تراجیح، اجزاء ظن مطلق، شبهه تحریمی، شبهه محصوره و تسامح در ادله سنن.
- «اصول فقه منظوم» در بیش از 2000 شعر عربی[۵]
- «مصباح الفلاح» و «مفتاح النجاح» (2 جلد)[۶]: این كتاب دو بار و از جمله در سال 1374 هق به چاپ رسیده و یكی از بهترین کتاب‌ها در معارف مواعظ، عقاید و اخلاق است. مؤلف در این كتاب آیات قرآن، روایات صحیح و ادب پارسی را به هم آمیخته و مجموعه‌ای ساخته كه اهل تفسیر، حدیث، تاریخ و شعرمی‌توانند از آن بهره ور شوند. اگر تنها اشعار منتخب شعرای معروف را در زمینه مباحث فوق - صرف نظر از اشعار مؤلف و اشعار عربی - از دید بگذرانیم، می‌بینیم كه از لحاظ ادبیات فارسی بسیار گرانبهاست. آیت‌الله سید صدرالدین صدر فرموده بود:من یك ماه رمضان در مشهد مقدس از روی این كتاب منبر رفتم و مردمان را موعظه كردم. مؤلف را برمن حقی است كه هرگز فراموشش نمی‌كنم.
- گنجینه گهر: ترجمه هزار سخناز پیامبر كرم(ص) به نظم و نثر فارسی است كه در 1326 منتشر شد[۷]
- گنج عرفان: ترجمه هزار سخن از امیر مؤمنان علی(ع) به نظم و نثر فارسی است كه در 1327 به چاپ رسیده است.[۸]
- گنج دانش، صد پند به فرزند برومند[۹]: این كتبا دو مرتبه به طبع رسیده است.
- اشعار شیوا در رد باب و بها[۱۰]: این كتاب نیز به چاپ رسیده است.
- صافی نامه و فیض ایزدی[۱۱]: پاسخ به پرسشهایی در مورد امام زمان(ع) است، كه در سال 1360 ه‌ش منتشر شد.
- التحف الجوادیة فی المناقب المهدویة[۱۲]
- كتبا منظوم مراثی پیامبر و ائمه اطهار(ع)[۱۳]
- دیوان اشعار در مدایح پیامبر و ائمه اطهار(ع) كه كثر آن در مدح امام مهدی(عج) است[۱۴]این كتاب در برگیرنده 15000 بیت است كه در دقت و باریك بینی، فصاحت، بلاغت، لطافت، ظرافت، خیال و معانی بیان ممتاز است.
- نفایس العرفان[۱۵]
- كلمة الحق، تاریخ منظوم دوران سیاه پهلوی[۱۶]، كه به چاپ رسیده است.
- حاشیه بر رسائل شیخ انصاری[۱۷]
- البشارة المیلادیة[۱۸]
فرزندان
ثمره ازدواج آن مرد بزرگ با دختر آیت‌الله آخوند ملا محمد علی گلپایگانی - كه معاصر همدوره و هم حجره مرحوم میرزای شیرازی بود - فرزندانی شد كه برخی از آنان عبارتند از:
درگذشت
سرانجام او پس از 91 سال زندگی پربركت و سرشار از خدمات دینی و اجتماعی، در شب 25 رجب 1378 هق شب شهادت حضرت موسی بن جعفر وع) بدرود حیات گفت.
پانویس
- ↑ المسلسلات فی الاجازات، ج 2 ص 269
- ↑ نقباء البشر، ج 1، ص 331
- ↑ همان
- ↑ ر ك: صافی نامه، مقدمه، ص 8
- ↑ المسلسلات، ج 2، ص 270
- ↑ الذریعة، ج 21، ص 116
- ↑ همان، ج 18، ص 247
- ↑ همان، ج 18، ص 239
- ↑ همان، ج 18، ص 237
- ↑ المسلسلات، ج 2 ص 270
- ↑ الذریعة، ج 15، ص 5 و ج 16 ص 406
- ↑ المسلسلات، ج 2، ص 270؛ گنجینه دانشمندان، ج 6 ص 421
- ↑ صافی نامه، مقدمه ص 14
- ↑ الذریعه، ج 9، ص 585
- ↑ المسلسلات، ج 2 ص 270
- ↑ همان
- ↑ همان
- ↑ همان