ناظم‌جهان، محمداعظم
حكيم محمد اعظم خان چشتى معروف به ناظم جهان، فرزند سلطان الاطباء حكيم شاه اعظم خان سيستانى الاصل مصطفى آبادى، يكى از نوادر تاريخ پزشکى هند اسلامى است. وطن اصلى وى سيستان خراسان بود. جد اعلاى وى، حكيم محمد كاظم خان از خراسان به كابل هجرت كرده بود.
| نام | ناظم جهان، محمد اعظم |
|---|---|
| نام های دیگر | اعظم، محمد
محمد اعظم خان الهندی مصطفی آبادی ناظم جهان، محمد اعظم ابن اعظم خان، محمد اعظم خان حکیم اعظم رامپوری چشتی، محمد اعظم خان ناظم جهان |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 1320 ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مؤلف | AUTHORCODE03030AUTHORCODE |
وى پس از گذراندن تحصيلات مقدماتى (صرف، نحو، منطق و فارسى) نزد علماى مشهور آن زمان، به علم طب علاقمند شد و طب را نزد حكيم نور الاسلام فراگرفت. حكيم نور الاسلام، شاگرد استاد حكيم اسد على و ايشان نيز شاگرد استاد ميرهاشم، ملقب به حكيم معتمد الملوك سيد علوى خان، بود.
حكيم اعظم در 22 سالگى تحصيلات طب را به اتمام رساند و از آن پس تا پايان عمر بدين خدمت مشغول بود. خدمات شايان وى به علم پزشکى تا حدى است كه در ميان متأخران كمتر كسى مانند او يافت مى‌شود.
او پس از تكميل تحصيلات خود در سال 1250ق رامپور را ترك كرد و به «بهوپال» هجرت نمود و در آنجا با نواب جهانگير محمد خان وابستگى و الفتى به هم زد. نواب جهانگير وى را در سال 1252ق به عنوان «ناظم جهان» ملقب ساخت.
وى، پس از درگذشت نواب جهانگير، از بهوپال به «مالوه» رفت و در آنجا با «مهاراجه تكوجى راؤيگر» آشنا شد و به لقب «مسيح مالوه» شهرت پيدا كرد و در همانجا به سال 1320ق مطابق با 1902م درگذشت.
درباره سال‌هاى عمر وى اختلاف است: برخى عمر وى را 130 سال بيان كرده‌اند، ولى از بيان خواهرزاده ايشان، حكيم نجم الغنى، استفاده مى‌شود كه محمد اعظم خان هنگامى كه در سال 1250ق از رامپور به بهوپال آمده 23 ساله بوده و در تاريخ 4 محرم 1300ق درگذشته است. در اين صورت، عمر وى 73 سال مى‌شود. برخى نيز سال وفاتش را 13 آوريل 1901م (1317ق) ذكر كرده‌اند.
آثار
1- نير اعظم: در مورد نبض؛
2- ركن اعظم: يا انوار اعظم، ظاهراً در مورد كليات (هم‌اكنون در دسترس نمى‌باشد)؛
3- رموز اعظم: در گزارش موارد بيمارى و تجربيات وى در سه جلد؛
4- محيط اعظم: در مفردات؛
5- قرابادين اعظم: در داروهاى تركيبى؛
6- اسماء الادويه: در بيان اسامى مختلف مفردات؛
7- اکسیر اعظم: در علاج بيمارى‌ها از سر تا قدم و علاج بيمارى‌هاى كلى مانند حميات در چهار جلد. معروف است كه در تأليف كتاب اکسیر اعظم سى سال كار طاقت‌فرسا كرده است.
ظاهراً او را اولين و آخرين كسى بايد دانست كه توانسته است مجموعه دانش پزشکى اسلاف خود را يكجا در آثار خود گردآورى و تدوين نمايد.